ARİF ASALIOĞLU -ÖZEL DOSYA 

Bu yılın hemen başında, Rusya Parlamentosu alt kanadı olan Duma Başkanı Vyacheslav Volodin, İran İslam Konseyi Meclisi arasındaki Parlamentolar Arası İşbirliği Komisyonu toplantısına katılmak üzere Tahran’da bir dizi görüşme yaptı. Bu görüşmeler sonrası hızlı gelişmeler yaşandı. 

İki ülke arasındaki ilişkilerin yeni bir düzeye ulaştığını söyleyen Volodin, ülkeler arasında karşılıklı güvenin arttığını ve etkileşimin derinleştiğini söyledi. İran ve Rusya arasındaki diyaloğun geliştirilmesinin dünyada güvenliğin sağlanması açısından önemli olduğunu söyleyen Volodin, "Rusya ve İran, egemen eşitlik ve diğer devletlerin iç işlerine karışmama ilkeleri konusunda aynı yerde duruyorlar” dedi.

44 milyar dolarlık doğalgaz altyapı inşaası anlaşması

Batı’nın ağır yaptırımları altında olan iki ülke İran ve Rusya, doğalgaz alanında devasa bir anlaşma imzaladı. İran Petrol Bakanı Cevad Uci, ülkesinin Rusya ile 44 milyar dolarlık anlaşmalar imzaladığını duyurdu.

40 milyar doları doğalgaz boru hatları inşa etmek için, 4 milyar doları da petrol ve gaz sahalarını geliştirmek için kullanılacak. Ayrıca İran ve Rusya, 40 adet gaz türbini tedariki için sözleşme imzaladı.

İran Gaz Mühendisliği ve Geliştirme Şirketi (IGEDC) Genel Müdürü Reza Noshadi, Rusya ile 40 gaz türbini tedariki için bir sözleşme imzaladıklarını, İran’ın kendi üretimi olan 40 doğalgaz türbinini Rusya’ya ihraç edeceğini söyledi.

Ticaret hacmi yüzde 19 arttı

2022'de Rusya ile İran arasındaki ticaret hacminin yaklaşık yüzde 19 artarak 5.1 milyar dolara ulaştı.  İran hükümeti, ikili ilişkilerin genişletilmesi kapsamında Rusya'ya yapılacak ihracat için öncelikli alanlar belirledi.

Bu kapsamda en önemli sektör olan bankacılık sektöründe de önemli adımlar atıldı. Rusya ve İran merkez bankaları, ülkeler arasındaki finansal ve bankacılık işlemlerini kolaylaştırma alanında işbirliği anlaşması imzaladı.

İran Merkez Bankası (CBI) Başkanı Mohammad Reza Farzin, Rusya Federasyonu Merkez Bankası ile doğrudan bir bağlantı kurulduğunu, karşılıklı ortaklık anlaşmasına varıldığını söyledi.  Artık Rusya ve İran her türlü bankacılık işlemini SWIFT olmadan yapabilecek aşamaya geldi.

Ayrıca karşılıklı ticarette ruble ve reel payın yüzde 60'a ulaştığı biliniyor. Ulusal ödeme sistemleri "Mir" ve "Shetab"ın ortak uygulamasına ilişkin çalışmalar tamamlandı. 

İran Ticareti Kolaylaştırma Kurumu Başkanı Alireza Peiman-Pak, İran hükümeti ürün tedariği için şimdiden öncelikli alanları belirlediğini, bu alanların; inşaat malzemeleri, ilaç ve tıbbi ekipman, petrokimya ürünleri, giyim ve ayakkabı, otomobil bileşenleri ve enerji ekipmanları olduğunu söyledi.

Askeri alanda işbirlikleri artırıyor

Geçtiğimiz hafta İran, Rusya’dan Su35s savaş uçakları alım işleminin tamamlandığını duyurdu. Hemen ardından, Rusya ve İran Dışişleri Bakanları, Ukrayna’da yaşanan son gelişmeleri görüştü.

Batılı yaptırımlar altında olan iki devlet İran ve Rusya, özellikle Ukrayna krizi arka planında askeri alanda işbirliklerini artırıyor. İran Dışişleri Bakanlığı, Tahran ile Moskova arasındaki işbirliğinin Ukrayna'ya yönelik olmadığı açıkladı ancak Batı şüpheyle yaklaşıyor.

CNN kanalı, Rus ordusunun Ukrayna’da ele geçirdiği Javelin tanksavar sistemleri ve Stinger uçaksavar sistemlerinden bazılarını incelenmek ve teknoloji transferi için İran’a gönderdiğini iddia etti. Amerikan televizyonunun haberine göre, Rusya'nın silahları sökmek ve incelemek için İran'a teslim ettiği, İran ordusunun bu silahların benzerlerini üretmeye çalışabileceği belirtiliyor.

Kiev, her türlü ABD silah kaybını rutin olarak Pentagon'a bildiriyor. Washington, Ukrayna'ya verilen tüm silahların izini sürmenin zor olduğunu kabul ediyor.

Bilindiği üzere Tahran, istihbarat tarafından ele geçirilen veya elde edilen örneklere dayalı olarak silah geliştirme konusunda geniş deneyime sahip.

26 Temmuz 2022’de, İran teknoloji ve onarım merkezleri ile Rus havacılık endüstrisi arasında, Rusya'ya uçak parçaları ve ekipmanlarının ihracatını ve İran'dan teknik destek sağlanmasını içeren bir işbirliği anlaşması imzaladı.

Wall Street Journal'ın bir haberinde Rusya ve İran, Rusya Federasyonu topraklarında insansız hava aracı üretimi için bir fabrika kurmayı planlıyor denilmişti. Söz konusu fabrikada İran tasarımlarına göre en az 6.000 insansız hava aracı üretebileceği belirtiliyor.

Umman Körfezi'nde 15-19 Mart tarihlerinde Rusya, Çin ve İran ortak deniz tatbikatına başladı. Dünya kamuoyuna, ‘’Deniz Güvenlik Kuşağı 2023’’ adlı bu tatbikatı Çin Savunma Bakanlığı ilan etti.

Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, Rusya ile İran'ın askeri alanda ortaklığının uluslararası hukuka uygun olduğunu söyledi.

Lukaşenko İran’da

Belarus Devlet Başkanlığı Basın Dairesinden yapılan açıklamaya göre, Aleksandr Lukaşenko, iki günlük resmi ziyaret için İran’a gitti. Lukaşenko, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile bir araya geldi. 

Açıklamalarda iki ülke arasındaki tücari ilişkiler ön plana çıkıyor. Ancak Lukaşenko’nun mevcut şartlarda Moskova’nın gündemlerini de ele aldığı gelen kulis bilgileri arasında. 

İran, Rusya-Türkiye-Suriye görüşmelerine katılıyor

Rusya-Türkiye-Suriye arasında üçlü formatta yürütülen temaslara İran da dahil edilecek. İlk belirlenen Moskova zirvesi iptal edildi ancak prensipte anlaşıldı.  

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Rusya-Türkiye-Suriye arasında yürütülen temaslara İran’ın da dahil edilmesi konusunda prensipte anlaşmaya varıldığını söyledi.

Hem Rusya’nın hem de İran ve Türkiye’nin Suriye krizinin çözümü ile ilgilenen ‘Astana Üçlüsüne’ dahil olduklarını hatırlatan Lavrov, bu nedenle Türkiye-Suriye ilişkilerinin normalleşmesine yönelik temaslara bundan böyle Rusya ve İran'ın da eşlik edeceğini belirtti. İran bölgede çok hususta Moskova ile benzer yaklaşımları taşıyor.

İran giyim sektörü, Türk mallarına rakip oluyor

Rusya’da yaptırımlara uyarak pazarı terk eden Batılı markaların yerini almak isteyen ülkeler birbirleriyle de rekabet ediyor. 90’lı yıllardan itibaren Rusya pazarında önemli bir yer edinen Türk giyim sektörü, Rusya pazarında oluşan boşluğu tam olarak dolduramıyor.

Son aylarda Rusya ile iyi ilişkiler içerisine giren İran, giyim sektöründe de Rusya’da oluşan boşluğu doldurmaya hazırlanıyor.

Uzmanlar, hazır giyim sektöründe İran mallarının Türk mallarına göre daha ucuza satılacağına işaret ediyor. İranlı markaların fiyatlarının Türk mallarından daha ucuz olacak olması ve mevcut ekonomik şartlarda İran’ın rekabetçi fiyatlarla Rus pazarında şansının yüksek olduğu, ilerleyen yıllarda lojistik altyapısının kurulmasıyla birlikte pazarda kalıcı olabilecekleri belirtiliyor.

İran, Rusya ile vizeleri kaldırmaya hazırlanıyor

İranlı yetkililer, 2023'te Rusya ile vize rejimini kaldırma olasılığını değerlendiriyor. İran'ın Rusya Büyükelçisi Kazım Celali’nin yaptığı açıklamada, Rus vatandaşları için ülkeye girişte istenen vizenin mümkün olan en kısa sürede kaldırılmasına ilişkin düzenlemenin yapılacağını söyledi.

İranlı Diplomat, ülkesinin bunun için çoktan Rus tarafına bir teklifte bulunduğunu ve şimdi Moskova’dan bir yanıt beklediğini de sözlerine ekledi.

‘Aynı Gemideyiz’ birlikteliği

Yakın zamana kadar, iki ülke çok alanda birbirlerinin rakibi gibi hareket ederken Rusya, İran’ın nükleer programı sebebiyle Batı’yla ilişkilerinde izole edilmesini kendi lehine bir pazarlık konusu yapmaya çalışmaktadır. Özellikle Ukrayna savaşı sonrası Moskova çok konuda Tahran’ı yanında göstermeyi başardı ve İran, 2022 Eylül ayında Rusya ve Çin’in liderliğini yaptığı Şangay İş birliği Örgütü’ne kabul edildi.

Batı’nın hem İran’a hem de Rusya’ya izolasyon uygulamaları Rusya ve İran birlikteliğinin ana çizgisi. İki taraf da “aynı gemideyiz” diye düşünüyor. Moskova, Ukrayna savaşında çok sert bir Batı savunması ile karşılaştı. Bunu telafi etmek için Türkiye, Çin ve İran ile uzun süreli anlaşmalar kurmaya çalışıyor. Haliyle Tahran ile ortak paydalar var. Petrol ve petrol ürünleri, gaz ve sektörel ürünler konusunda iş anlaşmalarını da kapsayan birliktelik söz konusu. Ayrıca İran kendine yeten, bağımsız ekonomiye sahip olmak için her açıdan ve her alanda ekonomisini güçlendirmeye çalışıyor. Bu imkanı ise şimdi Moskova açıyor.