Herkesin hayatının hemen her alanını şekillendiren, ancak üzerinde pek düşünmediği otomatik davranışları vardır; alışkanlıkları…Sabah kahvesi rutininizden strese tepki verme şeklinize kadar, alışkanlıkların oldukça güçlü etkileri bulunur. Peki ya bu gücü hayatınızı daha iyiye dönüştürmek için kullanabilseydiniz?

Kur’an-ı Kerim, insanlara yanlış tutumların düzeltilmesi ve onları doğruya yönlendirilmesi amacıyla gönderilmiştir. Demek ki aklımız, irademiz ve yapabilme kabiliyetimiz gibi birçok özelliğimizi kullanarak istediğimiz davranışları geliştirebiliriz. Aynı zamanda doğuştan getirdiğimiz bazı zaaflarımız da vardır ve bu zaaflar olumsuz davranışlara neden olabilir. Alışkanlıklarımız, karakterimiz, mizacımız ve ihtiyaçlarımız, davranışlarımızın oluşmasında büyük rol oynar. Aile, çevre, eğitim ve hatta şeytanın vesveseleri bile davranışlarımız üzerinde etkilidir. Buna rağmen Kur’an, insanın iradesini kullanarak kötü alışkanlıklarını değiştirebileceğini ve böylece hayatında yeni bir sayfa açabileceğini hatırlatır.

Alışkanlıklar ve Beyin

Alışkanlıkların oluşumu, beynimizde orta kısmla yakından ilgilidir. Bu bölge, öğrenme ve hareketlerimizi kontrol etmeden sorumludur. Bu kısım, belirli davranışları sık sık tekrar ettiğimizde devreye girer ve bu davranışları otomatik hale getirir. Yani, bir alışkanlık ne kadar çok tekrarlanırsa, beynimizdeki sinir yolları güçlenir. Bu durum, beynimizin enerji tasarrufu yapmasını sağlar, çünkü tanıdık davranışları düşünmeden yapabiliriz. Ancak bu da tırnak yemek veya stresliyken abur cubur tüketmek gibi kötü alışkanlıkları bırakmayı zorlaştırır.

Nöroplastisite, beynin değişime uyum sağlama yeteneği olarak bilinir. Bu, beynin yeni şeyler öğrendikçe yeni bağlantılar kurup kendini yeniden düzenleyebilmesi anlamına gelir. Yani, bazı alışkanlıklar çok yerleşmiş gibi görünse de, düzenli çaba ve tekrar ile değiştirilebilirler. Araştırmalar, yeni bir alışkanlık oluşturmanın genellikle altmış altı gün sürdüğünü gösteriyor. Ama bu süre, davranışın zorluğuna bağlı olarak artıp azalabilir. Tekrarlamak, kötü alışkanlıkları güçlendirdiği gibi, iyi alışkanlıklar oluşturmak için de işe yarar.

Alışkanlık Nasıl Oluşur?

Alışkanlıklar, düzenli olarak tekrarlanan ve düşünmeden otomatik olarak gerçekleşen davranışlardır. Araştırmalara göre alışkanlıklar, alışkanlık döngüsü olarak bilinen ve bir ipucu, bir rutin ve bir ödül içeren üç adımlı bir süreçle oluşur. İpucu, alışkanlığı başlatan bir tetikleyicidir, rutin davranışın kendisidir ve ödül, davranışı güçlendiren olumlu sonuçtur. Örneğin, sabahları zinde olmak istiyorsanız (ipucu), bir fincan kahve içebilir (rutin) ve daha uyanık hissedebilirsiniz (ödül). Zamanla, beyniniz ipucu ile ödülü ilişkilendirir ve davranış otomatik hale gelir. Alışkanlıkların bu kadar yerleşik hissedilmesinin nedeni budur; beyne sabitlenmişlerdir.

Alışkanlıkları Güncelleme

Alışkanlıklarımızı değiştirmek, aslında hayatımızı yenilemenin ve daha iyiye doğru bir adım atmanın başlangıcıdır. Kur’an’ın bize sunduğu bu bakış açısıyla, kendimize şu soruyu sormalıyız: "Kötü alışkanlıklarımı bırakıp, daha iyi bir ben olabilmek için neler yapabilirim?" İrade gücümüz ve aklımızla, yanlış yollardan dönüp doğru olanı seçmek, hem bireysel hem de toplumsal anlamda hayatımızı güzelleştirir.

Kötü Alışkanlıkları Bırakmak

Kötü alışkanlıklar sizi başarıdan alıkoyan bir çapa gibi hissedebilir. Erteleme, abur cubur yeme veya sosyal medyada düşüncesizce gezinme olsun, bu davranışlar genellikle kısa vadeli zevk sağlar ancak uzun vadeli zarara yol açabilir. Kötü bir alışkanlığı bırakmanın ilk adımı, onu sürdüren ipucu-rutin-ödül döngüsünün farkına varmaktır. Örneğin, akşamları televizyon izlerken abur cubur atıştırmayı seviyorsunuz; bu durumda ipucu can sıkıntısı veya stres olabilir, rutin sağlıksız atıştırmalıklara uzanmak ve ödül ise kısa bir tatmin anıdır. Bu alışkanlığı kırmak için döngüyü kesmeniz gerekir. Atıştırma tüketmek yerine balkona çıkabilirsiniz veya bir bardak su içebilirsiniz.

Kötü alışkanlıkları kırmanın bir diğer önemli yönü de farkındalıktır. Birçok alışkanlık bilinçsizce gerçekleştirilir, bu nedenle eylemlerinizin farkındalığını artırmak otomatik davranışları bozmanıza yardımcı olabilir. Duraksayıp ne yaptığınızı bilinçli bir şekilde düşünerek kendinize alternatifler bulabilirsiniz. Farkındalığa ek olarak, çevresel değişiklikler önemli bir etkiler oluşturur. Telefonunuzu birkaç dakikada bir kontrol ederek işleri erteleme eğilimindeyseniz, çalışırken telefonunuzu başka bir odaya koymak cazibesini azaltabilir. Kötü alışkanlıkları tetikleyen ipuçlarını ortadan kaldırmak için ortamınızı değiştirmek, davranışı değiştirmenin basit ama etkili bir yoludur.

Olumlu Rutinler Oluşturma

Kötü alışkanlıklarınızı belirledikten ve bunlar üzerinde çalıştıktan sonraki adım, sizi başarıya götürecek olumlu rutinler oluşturmaktır. İyi alışkanlıklar edinmenin anahtarı küçükten başlamaktır. Atomic Habits kitabının yazarı James Clear, sürdürülmesi kolay küçük değişiklikler yapmayı savunuyor. Örneğin, daha fazla okuma alışkanlığı edinmek istiyorsanız, günde sadece bir sayfa okuyarak başlayın. Bu küçük eylemler zamanla birleşerek dikkate değer sonuçlar oluşturur.

Olumlu rutinler oluşturmada bir diğer kritik faktör de tutarlılıktır. Alışkanlıklar tekrarla oluşur. Yeni bir davranışa devam etme olasılığını artırmak için, her gün aynı saatte bu davranışa girişmeyi deneyin. Bu, bir rutin duygusu oluşturur ve alışkanlığın günlük hayata entegre edilmesini kolaylaştırır. Ayrıca, olumlu bir şeyi takip ettiğiniz için kendinizi ödüllendirme, alışkanlıkları pekiştirmenin olmazsa olmazdır.

Olumsuz etkilediğini düşündüğünüz alışkanlıklarınızı, yerlerine koyacağınız iyi alışkanlıklarla değiştirerek, daha keyifli ve verimli bir hayat yaşamanız dileğiyle…

Yazıyı dinlemek isterseniz:

https://youtu.be/5aA4sNtWm2Y

https://spotifyanchor-web.app.link/e/UPjPqqQWINb

[email protected]     X:@esrabc