Her ne kadar dünyada gelişmiş ülkelerin başkanlık sistemi ile yönetildiği iddia edilse de en gelişmiş ülkeler olarak kabul edilen G-20'de ülkelerin ancak 7'si başkanlık ile idare ediliyor. G-20'deki başkanlıkla yönetilen ülkelerin ortak özellikleri hepsinin çift parlamentoya sahip olması ve hepsinde federal sistem dahilinde kendi içinde bölgesel yönetimlere izin verilmesi.

Son dönemde parlamenter sistemin ülkenin gelişmesini yavaşlattığı, dolayısıyla başkanlık sistemine geçilmesinin bir ihtiyaç olduğu ifade ediliyor. Bu bağlamda örnek gösterilen ülkelerin başında başkanlıkla yönetilen G-20 ülkeleri geliyor. G-20 ülkelerinde başkanlıkla yönetilen ülke sayısı iddiaların aksine yarısının altında. Buna göre yedisi başkanlık sistemi ile ikisi yarı başkanlıkla sekizi ise parlamenter sistemle yönetiliyor. İddiaların aksine G-20 de dahil dünyanın gelişmiş ve demokratik ülkelerinin büyük çoğunluğu başkanlıkla değil, parlamenter sistemle yönetiliyor. G-20'deki başkanlıkla yönetilen ülkelerin ortak özellikleri; hepsinin çift parlamentoya sahip olması ve hepsinde federaL sistem dahilinde kendi içinde bölgesel yönetimlere izin verilmesi.

BİRÇOK ZENGİN ÜLKE G-20'YE ÜYE DEĞİL

Dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer alan 19 ülke ve Avrupa Birliği (AB) Komisyonu'ndan oluşan 'G-20' ifadesi İngilizce 'Group of 20'den geliyor. 20 maliye bakanı ile merkez bankası başkanları grubundan müteşekkil G-20, devlet ve hükümet başkanları seviyesinde nadiren toplanıyor. G-20'ye üye 19 ülke dünyanın milli gelir sıralamasında ilk 31'in içinde yer alıyor.

Buna karşın İsviçre, Norveç, Tayvan gibi bazı ülkeler ekonomik olarak bazı G-20 üye ülkelerinden daha büyük olmasına rağmen bu oluşumun içinde yer almıyor. Örneğin kişi başına gayri safi yurtiçi hasılası (GSYİH) Türkiye'nin birkaç katı olan Norveç (96 bin 591 Dolar) ya da Tayvan (21 bin 592 Dolar) G-20 üyesi değil. Birçok Avrupa Birliği (AB) ülkesi de, G-20'de bağımsız olarak değil sadece AB Komisyonu olarak temsil ediliyor.

G-20'DE BAŞKANLIK SİSTEMİ İLE YÖNETİLEN ÜLKE SAYISI 7

G-20'de başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler iddiaların aksine 10 değil. G-20'de başkanlık sistemine sahip ülkeler ABD, Brezilya, Meksika, Güney Afrika, Rusya, Arjantin ve Endonezya olmak üzere 7'dir. Bunların haricinde yarı-başkanlık sistemi ile yönetilen iki ülke (Fransa ve Güney Kore) de G-20 üyesidir. G-20 ülkelerinden 8'i ise (Almanya, Türkiye, Birleşik Krallık, Hindistan, İtalya, Japonya, Kanada, Avustralya) parlamenter sistem ile yönetiliyor. G-20 üyesi olan Çin Halk Cumhuriyeti ve Suudi Arabistan'dan birincisi parti diktatörlüğü, ikincisi ise mutlak monarşi ile yönetiliyor. G-20'nin son üyesi Avrupa Birliği (AB) Komisyonu ise kendi içinde 28 üye ülkeden oluşan bir birliği temsil ediyor.

G-20 üyesi ülkeleri içinde başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler yakından incelendiğinde her birinin farklı tip bir yönetime sahip olduğu ve tek tip bir başkanlıktan söz edilemediği görülüyor:

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)

'Eski kıta' Avrupa'da monarşilerden çok çeken göçmen Avrupalılar 'yeni kıta' ABD'de yazılan anayasada (1787) yönetimi sınırlı süre görev yapacak bir devlet başkanına vermeyi uygun gördü. İki dereceli bir seçimle başa gelen başkan, dört yıllık bir süre için seçiliyor ve ancak iki dönem görev yapma imkânına sahip. ABD'de başkan sınırsız yetkililere sahip değil. Buna karşın yürütme erkinin başında olan başkan, yasama ve yargı ile ilgili de pek çok yetkileri söz konusu. ABD başkanlık sisteminin temelinde gücün tek bir merkezde toplanmasının önlenmesi ve merkezi bir otoritenin gücüne karşı kişisel hürriyetleri koruyacak bir diğer otoritenin tesis edilmesi düşüncesi yatıyor.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) elli tane eyalet ve bir tane federal bölgeden oluşan bir federal anayasal cumhuriyettir. Anayasa, hükûmetin yetkilerini üçe ayırıyor: Başında başkan olan yürütme, Senato ve Temsilciler Meclisi olmak üzere kongrenin her iki kanadını ihtiva eden yasama ve başta yüksek mahkeme olmak üzere yargı. Anayasa, her birinin yetkisini sınırlamakta ve birinin gereğinden fazla yetki sahibi olmasını engelliyor. Her eyalette yürütme kuvvetinin başında bir vali bulunurken federal hükûmet millî ve milletlerarası ve birden fazla eyaleti ilgilendiren meselelerle uğraşır.

BREZİLYA

Brezilya 26 eyalet ve federal ilçeden (başkent Brasila'nın bulunduğu alan) oluşan federal bir devlettir. Brezilya Federal Cumhuriyeti'nde başkanlık anayasa tanımı içinde yer alıyor. Amerikan sistemine benzer Kontrol ve Dengeleme (Checks and Balances) söz konusudur. Başkan, devletin ve hükümetin başıdır. Kabine, devlet başkanı tarafından atanıyor. Ulusal Kongre, Millet Meclisi (Kamara) ve Federal Senato'dan oluşuyor. Kongre yılda 2 kez olağan toplanıyor ve devlet başkanı, başkan yardımcı ve bakanlar hakkında yasal kovuşturma başlatma yetkisine sahip. Başkanın vetosunu geçersiz kılmak için kongrenin salt çoğunluğunun gizli oyu gerekiyor.

MEKSİKA

Meksika, 31 eyalet ve federal ilçeden oluşuyor. Dünyada başkanlık sisteminin en katı uygulandığı ülkelerden birisi Meksika'dır. Başkan resmi olarak devlet ve hükümetin başıdır. Aynı zamanda silahlı kuvvetlerin de komutanıdır. Başkanlık süresi 6 yıldır ve tekrar seçilme imkânı tanınmıyor. Başkan, kabine üyelerini ve yürütmenin tüm memurlarını serbestçe atar ya da görevden alabilir. Başkanın atama yetkisi orta seviyedeki memurlara kadar iniyor. Meksika'daki başkanlık sistemine yapılan eleştirilerden birisi de '6 yıllık monarşi' tabiridir. Yasama iki meclislidir. Kongrenin üst kanadı senato ve alt kanadı Milletvekili Meclisi'dir. ABD'de olduğu gibi her iki meclis de yasa yapılması sırasında tartışma ve onama yetkisine sahiptir.

GÜNEY AFRİKA

Güney Afrika Cumhuriyeti'nin (GAC) başı devlet başkanıdır. Devlet başkanı Ulusal Meclisçe kendi üyeleri arasından seçilir. Kimse iki dönemden uzun devlet başkanlığı yapamaz. Devlet başkanı ancak güvensizlik oyu ile ya da suçlama yoluyla düşer. Devlet başkanı kabinenin diğer üyeleri birlikte yürütme erkini de kullanır. Yasama Ulusal Meclis ve Eyaletler Ulusal Konseyi tarafından kullanılır. Eyaletler Ulusal Konseyi eyaletlerin isteklerinin dile getirilmesi görevini üstlenir. Güney Afrika 9 eyalete bölünmüş bir yapıya sahip. Her eyaletin kendi meclis ve başbakanı olduğu gibi federal anayasaya aykırı olmamak üzere ulusal anayasaya sahiptir. Milletvekillerinin seçimler sonrasında parti değiştirmeleri mümkün değildir. İstifa eden milletvekillerinin mensup olduğu partiler, yerlerine göreve gelecek yeni milletvekilini belirlemektedir.

RUSYA FEDERASYONU

Rusya Federasyonu, 83 bölgeden oluşan yönetim birimlerinden müteşekkil. 1993 anayasasının oluşturduğu siyasi sisteme göre, başkana geniş yürütme yetkileri verilmiştir. Başkan yardımcısı yoktur ve yasama organı başkana bağlıdır. Başkan aynı zamanda genelkurmay başkanı olarak silahlı kuvvetlerin başındadır. Eğer başkan, görevi sırasında ölür, sağlık sorunlarından dolayı görevini icra edemez hale gelir, yargı önüne çıkacak şekilde suçlanır ya da istifa ederse seçimlere kadar görevini başbakan üstlenir ve bu seçimler üç ay içinde gerçekleştirilir. Başbakan ve başbakan yardımcısı parlamentonun alt kanadı olan Duma'nın onayından geçmek suretiyle, başkan tarafından atanır. Başkan, kararnameleri Duma'nın onayı olmadan yürürlüğe sokabilir ve eğer başbakan tercihi, sürekli olarak Duma tarafından reddedilirse, meclisi dağıtma yetkisine sahiptir. Rusya'nın iki kamaralı yasama organı olan Federal Meclis 450 sandalyeli Duma ve 166 sandalyeli Federasyon Konseyi tarafından oluşmaktadır. Alt meclis olan Duma üyeleri nispi temsil ile seçilirken Federasyon Konseyi'nde Rusya'nın 83 federe bölgesinden temsilciler atanarak gelmektedir. Rusya Anayasası'na göre başkan, devletin başı iken; başbakan, hükümetin başıdır. Rusya Federasyonu'nda çift meclisli olan Federal Meclis, 450 üyeden oluşan Devlet Duması ülke adına kararlar alma; yasa yapma ve onaylama, savaş ilan etme, antlaşmaları onaylama ve reddetme, devlet başkanını görevden alma yetkisi bulunmaktadır.

ARJANTİN

Arjantin, idari olarak 23 eyalet ve özerk Buenos Aires kentinden oluşan federal bir cumhuriyettir. Parlamenter demokrasi ve başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Kuvvetler ayrımı prensibi hâkimdir. Yürütme ağırlıklı olarak devlet başkanındadır. Yasama erki Senato ve Temsilciler Meclisi'nden oluşan Kongre'nin, yargı ise Yüksek Mahkeme'nin uhdesindedir. Başkanlık süresi 4 yıldır. Bir kişi iki kez devlet başkanı seçilebilir. Ülkede en yetkili kişi devlet başkanıdır. Tüm genel yönetimden sorumludur. Yürütme devlet başkanın elindedir. Başkan, yasaların uygulanması için tüzük ve yönetmelikler çıkarabilir, yasaların hazırlanması ve yayımlanmasına bizzat katılabilir. Yasama, milletvekilleri meclisi ve senatodan oluşan bir kongreden oluşmaktadır. Meclisin yarısı iki yılda bir yenilenmektedir. Senato, eyaletlerin kendi yasama organlarının seçtiği birer üye ile 73 kişiden oluşmaktadır. Altı yıllığına seçilirler ve her iki ayda bir, üçte biri yenilenmektedir.

ENDONEZYA

Endonezya, toprak ve nüfus bakımından dünyanın en büyük İslâm ülkesidir. Endonezya'da başkanlık sistemine dayalı cumhuriyet rejimi vardır. Parlamento, 460 üyeli Millet Meclisi'nden meydana gelmektedir. Ülke idarî bakımdan 21 bölgeye ayrılmıştır. Beş yıllık süre için seçilen başkan hâlâ baskın konumda bulunan bir politik figürdür ve danışma meclisi tarafından, başkan yardımcısı ile birlikte seçilmektedir. Başkan, hükümeti yöneten yetkili konumundadır ve sadece danışma meclisine hesap verir. Bununla birlikte, 41 kabine üyesini de, kendine yardım etmek üzere atama yetkisine sahiptir tek kamaralı Halk Meclisi, 550 sandalyeden oluşmaktadır ve üyeleri beş yıl için seçilmektedirler. Danışma Meclisi ise Endonezya devlet başkanını ve yardımcısını seçmektedir. Silahlı kuvvetlerin siyaset üzerindeki etkisini sağlayan önemli bir araç olan meclis, Suharto döneminde, siyasal müdahalenin geleneksel olarak aktif bir unsuru biçiminde kullanılmıştır. İdarî olarak Endonezya, üniter yapılı bir devlet olmakla birlikte 24 il, 2 özel bölge ve bir de başkent (Jakarta) özel bölgesinden oluşmaktadır ve bu birimlerin valileri devlet başkanı tarafından atanmaktadır.

G-20'DEKİ YARI BAŞKANLIKLA YÖNETİLEN İKİ ÜLKE

FRANSA

Fransa Cumhuriyeti, yarı başkanlık sistemiyle yönetilen üniter bir devlettir. Cumhurbaşkanı ve başbakan yürütmenin iki başıdır. Siyasal sorumluluğu olmayan cumhurbaşkanı, diğer parlamenter ülkelere göre çok güçlendirilmiş ve başbakan da aynı oranda zayıflatılmıştır. Cumhurbaşkanı, devlet başkanı sıfatı nedeniyle yargıçları atayabiliyor. Dış politika ve ulusal savunma konularında tek yetkili olup, tek imza ve hükümetin de imzasına ihtiyaç duyacağı çift imza olmak üzere farklı yetkilere sahip. Başbakan ise tamamen yetkisiz olmamakla beraber hükümetin çalışmalarını koordine etmek, mevzuatı uygulamak ve belli düzeye kadar atama yetkisine sahiptir. Fransız Parlamentosu Millet Meclisi ve Senatodan oluşur. Millet Meclisi üyeleri doğrudan halk oyuyla seçilirken, Senato üyeleri dolaylı oylama ile seçilir. Fransa dışında yerleşmiş Fransızlar da Senato'da temsil edilmektedir. Fransa dördü deniz aşırı olmak üzere 26 bölge, 100 il ve 336 ilçeden oluşuyor. Yarı başkanlık sistemi, hükümet başkanı ve cumhurbaşkanı arasında yürütme yetkilerinin paylaşıldığı bir hükümet sistemidir. Klasik parlamenter rejim cumhurbaşkanına sembolik görevler yüklediği halde, yarı başkanlık sisteminde yetki sahası daha geniştir. Örneğin meclisi dağıtabilme, referandum isteyebilme, anayasa konseyi üyelerini atama ve anayasanın 16 maddesi gereği olağanüstü durum ilan ederek yasama, yürütme ve hatta yargı gücünü elinde toplayabilmektedir.

Cumhurbaşkanı, dış politika ve savunma konularında da ağırlığa sahiptir. 7 yıl için seçilen cumhurbaşkanı vatana ihanet dışında mutlak bir sorumsuzluk taşımaktadır. Yasaları onaylayan parlamento, hükümeti denetleme ve düşürebilme yetkisine sahip olduğu halde, cumhurbaşkanına karşı denetleme yönünden herhangi bir yetkisi yoktur.

GÜNEY KORE

Güney Kore, on altı idari bölüm içeren bir cumhuriyettir. Güney Kore'de başkanlık sistemi hâkimdir. 1972 anayasasıyla yürütme görevi, Ulusal Konferans tarafından beş yıl için seçilen cumhurbaşkanına verilmiştir. Ülkede cumhurbaşkanı yürütmenin başıdır ve beş yıl için halk tarafından seçilir. Yürütmeyle ilgili kararların tamamı cumhurbaşkanının kontrolündedir. Cumhurbaşkanlığına aday olacak kişi eğer herhangi bir siyasi kimliğe sahipse (parti üyeliği veya milletvekilliği gibi) seçimlerden en az bir yıl önce bu görevinden istifa etmek zorundadır. Güney Kore'de başkanlık sistemi olduğundan yani yürütmenin cumhurbaşkanında olması nedeniyle başbakanın yönetimdeki rolü zayıf kalmaktadır. Başbakan, daha çok meclis ve cumhurbaşkanı arasında bir köprü görevi görmektedir. CİHAN