Türkiye'nin, tamamıyla yerli savaş uçağı üretme hayali, Savunma Sanayii İcra Komitesi toplantısının ardından yapılan açıklamayla, gerçekleşme sürecine girdi. En son Komite toplantısında, Hava Kuvvetleri Komutanlığının 2020'li yıllardan sonraki jet eğitim uçağı ve muharip uçak ihtiyacının karşılanması amacıyla, ilk Türk savaş uçağının kavramsal tasarım yapılması ve bu çerçevede, Tusaş-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ ile sözleşme görüşmelerine başlanması kararlaştırıldı. Toplantının ardından yapılan açıklamada, Türkiye'de ilk defa bir savaş uçağının projelendirilmesi talimatı verildiği belirtilerek, ''Uçak, yeni nesil olacak. F4 uçaklarının görev sürelerinin bitişini karşılayacak şekilde F16 ve F35'lerle beraber görev yapabilecek bir harp uçağı olacak'' ifadesi yer aldı. -YERLİ UÇAKTA, TAI VE TEI ÖNCÜ KURULUŞLAR OLACAK- AA muhabirinin aldığı bilgiye göre, Türkiye'nin ilk yerli savaş uçağının tasarım ve imalatı aşamalarında, Tusaş-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TAI) ve Tusaş Motor Sanayii A.Ş (TEI) öncü kuruluşlar olacak. 2015 yılından itibaren uçak motorları tasarlamayı ve üretmeyi hedefleyen TEI, dünya standartlarında tasarım imkanına sahip TAI ile milli uçak tasarımına yoğunlaşacak. TAI'nin ve TEI'nin, aldıkları uluslararası ihalelerle, havacılık sanayiinde bir dünya şirketi olduğunu belirten uzmanlar, bugün, birçok sivil ve askeri uçak aksamında her iki kuruluşun da parçalarının bulunduğunu vurguluyorlar. Son 10 yıllık süreçte ise özgün ürün yelpazesi genişleyen Türk Savunma Sanayiinde, ''yerli'' trendi yeniden ivme kazandı. Tusaş Motor Sanayii A.Ş TEI'nin bugün 33 farklı tipteki askeri ve ticari motor programları için yaklaşık 600 farklı parça üretimi yaptığını ifade eden uzmanlar, ''Bindiğiniz her uçağın motorunda TEI fabrikalarında üretilen bir ya da bir kaç parça bulunuyor'' vurgusuyla TEI'nin uçak motoru imalatı kabiliyetine dikkat çekiyorlar. -TEI, 2015 YILINDAN İTİBAREN UÇAK MOTORU TASARIMI VE ÜRETİMİNE BAŞLAYACAK- TEI, 2015 yılından itibaren uçak motorları tasarlamayı ve üretmeyi, 2020'den itibaren de yılda 1,5-2 milyar dolarlık satış yapmayı hedefliyor. 25 yıl önce F-16 uçaklarının F-110 motorlarına için bir proje şirketi niteliğinde kurulan TEI, bugün üretimi, kalitesi, müşteri beklentilerini karşılayan teknolojik yapısının rekabetçi ürün ve hizmetleriyle dünyanın önde gelen üreticileriyle rekabet eden bir şirket konumuna geldi. -TAI, TASARIMDA EN SON TEKNOLOJİYİ KULLANIYOR- Yüksek teknoloji ürünü makine ve teçhizatla donatılmış olan TAI, parça imalatından uçak montajı, uçuş testleri ve teslimine kadar son derece geniş üretim kabiliyetlerine sahip bir havacılık şirketi olarak, tasarımda da en son teknolojiyi kullanıyor. TAI'nin ana faaliyet alanları arasında Türkiye ve bölgedeki diğer ülkelerin envanterinde bulunan sabit ve döner kanatlı askeri ve ticari hava platformlarının modernizasyon, modifikasyon ve sistem entegrasyonu programları ile satış sonrası hizmetleri de bulunuyor. TAI, F-16'ların elektronik harp ve yapısal tadilatları, S-2E Tracker Deniz Karakol Uçaklarının Yangın Söndürme Uçağına dönüştürülmesi, CN-235 uçağı ve Black Hawk Helikopterinin Özel Kuvvetler için modifikasyonları, Cougar AS-532 helikopterinin modernizasyonu, S-70 helikopterinin dijital kokpit modifikasyonu, CN-235 platformlarının Dz.K.K. ve S.G.K'nın Deniz Karakol/Gözetleme görevleri için modifikasyonu ile B737-700 uçağının Havadan Erken İhbar ve Kontrol Uçağına (HİK) dönüştürülmesindeki tüm yapısal tadilatları ile sistem entegrasyon faaliyetleri bulunuyor. TAI ayrıca, Milli Sanayi Kuruluşu olarak Airbus Military S.L.'ye ortak olup, Airbus (Fransa, Almanya, İspanya ve İngiltere), EADS CASA (İspanya) ve FLABEL (Belçika) havacılık firmalarıyla birlikte A400M uçağının tasarım ve geliştirme faaliyetlerine katılıyor. ATAK Taarruz/Taktik Keşif Helikopteri Programı nın ana yüklenicisi olan TAI, T-129 ATAK Helikopterinin kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda özgünleştirilmesi, üretilmesi ve entegre lojistik desteğinin sağlanması faaliyetlerini de gerçekleştiriyor. TAI'de, 1200'ü mühendis olmak üzere toplam 3000 kaliteli ve deneyimli personel çalışıyor. TAI, 1984 yılında serüvenine çok az kişiyle başladı, askeri projelerden kazandığı deneyimleri ticari projelere aktararak, bugün 1700 kalifiye çalışanı ve 50'ye yakın farklı projesi ile bir Dünya Şirketi olma hedefine ulaştı. TAI ve TEI'nin, yerli savaş uçağı projesi tasarım sürecinde, tasarım mühendisi istihdamını enaz iki kat artırmak zorunda kalacağı belirtiliyor. -YERLİ SAVAŞ UÇAĞI İÇİN YENİ BİR ŞİRKET KURULABİLİR- Yerli uçak geliştirme projesi için TAI ve TEI'nin de içinde bulunacağı ayrı bir şirket kurulabileceği belirtiliyor. Ayrı bir bütçe ve fon ayrılacak olan yeni şirkete, TAI ve TEI'nin yanı sıra Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı içindeki savunma sanayii şirketlerinin yanısıra, özel sektörde bu konuda tecrübe kazanmış şirketlerin de dahil olabileceği kaydediliyor. -74 YIL ARADAN SONRA HEYECAN YENİDEN ALEVLENDİ- Türkiye'nin yerli uçak imalatı isteği ve bunu gerçekleştirmesi Cumhuriyet dönemine uzanıyor. Birinci Dünya Savaşı ve daha sonrasındaki Kurtulus Savasi süresince Türkiye'de uçak sanayisinin bulunmayışı, sadece uçak imalatı değil bakım ve onarım açısından da büyük sıkıntılara neden oldu. Bu durumu bizzat yasayan Atatürk, savunma ve harp sanayi konusundaki son teknolojiyi temsil eden havacilik sanayiinin kurulmasi için Cumhuriyet'in ilanından sonra direktif verdi. Tarihi kayıtlara göre, uçak imal edecek fabrikanın kuruluşu için çalışmalara başlanırken, bu süreçte geniş çapli bir araştırma yapılarak, konuyla ilgili yurtdışındaki firmalara teklifler götürüldü. Bütün bu çalışmaların sonucunda, Türk Tayyare Cemiyeti ile Alman uçak üreticisi Junkers Flugzeugwerke A.G. arasinda 15 Agustos 1925 tarihinde yapılan anlaşma gereğince, Türkiye'de uçak ve motorlarını imal etmek amacıyla Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. Merkezi Ankara'da olan şirket ilk olarak Eskişehir'de küçük bir tesis kurarak Hava Kuvvetlerinde bulunan Junkers uçaklarının küçük onarım işlerini yapmaya başladı. Kayseri'de 6 Ekim 1926'da açılan fabrika, fabrikada çalışan Almanlara verilen yüksek ücretlerin bakım ve onarım maliyetlerini artırması, Alman ve Türk personel arasında huzursuzluğa yol açan ücret farkı, anlaşma gereği yükümlülüklerinden bazılarının yerine getirilmemesi gibi sebeplerden dolayı anlaşmazlık çıktı ve şirket 28 Haziran 1928 tarihinde kapatıldı. -TAYYARE FABRİKASINA DOĞRU...- 1932 yılında ''Tayyare Fabrikası'' için ilk adım atıldı. 1935 yılında 3 ayrı tipte toplam 50 adet planör, Türkkuşu adına imal edildi. Türkiye'nin ilk uçak fabrikası, 1936 yılında tam anlamıyla faaliyete başladı. 1936 yılında Alman uçak üreticisi Gothear Waggoi Fabrik A.G. ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren Gotha 145 uçaklarının, üretimine başlandı ve bu uçaklardan toplam 45 adet imal edildi. Yine 1936 yılında Polonya'nın Panstwowe Zaklady I.onicze firmasi ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren PZL- 24A -24C uçaklarının imalatına başlandı ve bu uçaklardan da toplani 24 adet üretildi. 1940 yilinda ise ingiliz Philhips And Powis Aircraft Ltd. firmasıyla lisans anlaşması yapılarak Magister imalatına başlandı ve bu uçaktan toplam 24 adet imal edildi. 10 yıl içerisinde 5 farkli tipte toplam 134 uçak üretildi. 1950 yılından itibaren Tavyare Fabrikası'nın adı kaldırılarak ''Hava ikmal Merkezi''ne dönüştürüldü. Tesis, Hava Kuvvetleri Komutanlığı'na ait pervaneli uçakların, onarım ve revizyonlarını üstlendi. Savaşın başlamasıyla Türkiye'ye sığınan Alman ve Polonyalı uçak mühendisi ve teknisyenlerinin de girişimiyle THK, Etimesgut'ta daha önce kurulmuş olan atölyelerin genişletilmesiyle Uçak Fabrikası projesini 1942 yılında gerçekleştirdi. Sekiz milyon liralık bir yatırım olan Etimesgut Uçak Fabrikası'nda 1200 işçi ve Türklerin yanında Polonyalı mühendis ve teknisyenler de görev aldı. 1945 yılında, uçak fabrikasına paralel olarak uçak motor fabrikası da projelendirildi. Türkiye'nin uçak üretmekten vazgeçtiği 1950'li yıllarda THK-16 kodlu ve ''Mehmetçik'' isminde eğitime yönelik bir jet tasarımının THK tarafından geliştirilmekte olduğu belirtiliyor. -TÜRK HAVACILIĞINDA NURİ DEMİRAĞ...- Türk Havacılık tarihinde önem bir isim olan Nuri Demirağ, 1936 yılında havacılık sanayiinin ilk temellerini attı. İlk iş olarak 10 yıllık devreyi kapsayan bir plan - program hazırlattı. Bu program gereği, Beşiktaş Barbaros Hayrettin İskelesinin yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu. Bu tayyare atölyesi kısa bir sürede dev bir fabrika haline geldi. Yeşilköy'de Elmas Paşa çiftliğini tayyare meydanı yapmak için satın aldı. 1000 X 1300 metre boyutlarında düz bir tayyare alanı yaptırdı. Bunun bir örneği de o sıralar Avrupa'nın en modern havaalanı olan Amsterdam'da bulunuyordu. 1937-1938 yılı içinde Türk Hava Kurumu, 10 okul uçağı ve 65 planör siparişinde bulundu. İstanbul fabrikalarında yapılan ilk yerli Türk uçağı, 1941 yılı Ağustosunda Nuri Demirağ'ın doğduğu yer olan Divriği'ye uçarak gidip geldi. Nuri Demirağ, Bey, Eylül ayında 12 uçaklık bir filoyu, Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçurarak, Türkiye'nin kendi göklerini, kendi uçaklarıyla koruyabileceği mesajını verdi. Nu.D.38 tipi yolcu ucağı, tamamen Türk mühendis ve işçilerinin ortaya çıkardıkları Türk tipi bir uçak olarak tarif ediliyor. 6 kişilik yolcu ucağının çift pilot kumandası bulunuyor. Saatte 325 kilometre hız yapabilen Nu.D.38 uçağı, 1000 KM uçuş menziline de sahip bir uçaktı. Türk Hava Kurumu, daha sonra Nuri Demirağ'ın fabrikalarına sipariş vermiş olduğu bu uçakları almaktan vazgeçti ve bu süreç daha sonra uçak üretiminin durdurulmasıyla sonuçlandı. Bu gelişmelerin üzerine 1952 yılında uçak fabrikası, 1954 yılında da uçak motoru fabrikası, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumuna (MKEK) devredildi. MKEK bir süre eski tasarımları geliştirerek uçak üretimine devam etti. Motor fabrikası 1955'te traktör imalatına geçerek bugünkü Türk Traktör Fabrikası haline getirilirken, uçak fabrikasında ise 1959'da üretim durduruldu ve 1963'den sonra traktör üretimine başlanır. Türk Havacılık Sanayii, 1970'li yıllarda yeni bir döneme girdi ve Aselsan, TAI ve TEI'nin kurulmasıyla yeni ivme kazandı. Uzmanlara göre, Türkiye'nin F-16 seçimi, uçak yapımındaki bilgi birikimi açısından, bu süreçte önemli bir teknolojik bilgi birikim sağladı. -BREZİLYA'NIN EMBRAER, 40 YILDA DÜNYA LİDERLERİ ARASINA GİRDİ- Türkiye'nin, Cumhuriyet'in ilk yıllarında başlayan yerli uçak araştırmaları ve uçak üretme süreci 1950'li yılların başında son bulurken, Brezilya'nın Embraer şirketi ise 40 yıl önce kuruldu ve şimdi dünyanın en karlı uçaklarını imal eden bir şirket konumuna geldi. Kuruluş aşamasından önce Türkiye dahil bir çok ülkenin uçak üretim tecrübesini inceleyen Embraer, 5 binden fazla uçak üretimiyle, ürün yelpazesini her geçen gün artırıyor.