2022 FIFA Dünya Kupası Avrupa elemelerinde Türkiye Cebelitarık ile oynadı. Her biri servet kazanan milyonlarca lira değerindeki Ay-Yıldızlı ekibimizin karşısına asgari şartlarda para kazanan halkın içinden oyuncular sahaya çıktı. Örneğin Roy Chipolina, sınırda çalışan bir gümrük memuru, maçta gol arayan 33 yaşındaki Joseph Chipolina bir katip… Ancak onların sahaya çıkış gayesi bir futbol maçının çok ötesinde. Uzun süredir bir kimlik arayışında olan Cebelitarık, İngiltere ve İspanya arasında gidip gelen eşsiz bir güzelliğe ve geçmişe sahip cennetten bir köşe. Yıllar önce görme fırsatı yakaladığım stratejik bir öneme sahip bu nezih coğrafyayla ilgili bildiklerimi sizlerle paylaşmaya çalışacağım. 

Birçok kişinin dile getirdiği veya zihninden geçirdiği Cebelitarık bir ülke mi ki, sadece ülkelerin katıldığı futbol şampiyonası elemelerinde yer alıyor gibi sorularına yanıt bulmaya çalışacağız. 

600 yıl Müslümanların, 200 yıl İspanyolların, 300 yıl İngiliz egemenliğinde kalan Cebelitarık’ın statüsü bugün İngiltere ve İspanya arasında anlaşmazlık konusu. Bugün Cebelitarık’ta İngiliz, İspanyol, Arap olmak üzere farklı kökenlerden gelen yaklaşık 33 bin kişi yaşıyor. Mahalle stadyumu kadar bir sahaları var desek abartmayız. Halkı aynı zamanda İngiliz vatandaşı sayılıyor. Halk, birçok dilin karışımından doğan yerel dil Lladino‘yu konuşuyor. Tabi ki resmi dil İngilizce. Çoğunluğu Katolik ancak Müslümanlar, Yahudiler ve Hindular da var. Sinagog, Hindu Tapınağı ve Suudi Arabistan tarafından yaptırılan bir külliyeleri mevcut. 

Cebelitarık, Atlas Okyanusu ile Akdeniz'i birbirine bağlayan ve aynı adı taşıyan eşsiz bir boğaza sahip ve 6,5 km kare büyüklüğünde bir yarımada. En yüksek tepesi 426 metre. Daha önce Calpe adını taşıyan ve eski çağlarda Akdeniz havzasında yaşayan toplumlarca dünyanın batı istikametindeki en son noktası olarak kabul edilen söz konusu dağ, Endülüs Fatihi Tarık bin Ziyad’ın 711 yılında ilk ayak bastığı yer olması sebebiyle İslam kaynaklarında Cebelü Tarık diye adlandırılır. Bu isim İtalyanca’ya Cebiltarre, Avrupa dillerine de Gibraltar şeklindedir. Arapça'da cebel dağ demektir. Cebel-i Tarık, Tarık'ın dağı manasına gelmekte. Tarık bin Ziyad, İslam'ın Avrupa'ya yayılmasında büyük rol oynar. Ordusuyla çeşitli bölgelere seferler düzenler, devletin genişlemesini sağlar, 3 yılda İspanya'nın tamamını ele geçirir. Endülüslü Müslümanlar, yaklaşık 600 yıl boyunca yaşadıkları Avrupa’da batı medeniyetinin şekillenmesinde ciddi katkıda bulunur. Avrupa, bilimin deneysel metodunu ve onlu sistemi öğrenir. İbn Sina gibi kişilerin eserlerinin çevirileri yüksek eğitimde kullanır. Rönesans’ın meydana gelmesinde yardımcı olunur, Müslümanların kurduğu üniversiteler Avrupa üniversitelerinin atası olur. Hastane, sağlık önlemleri ve beslenme konusunda Avrupa’nın bilgi birikimi genişler. 

1309 yılında Alonso Pérez de Guzman, sonra da Sedona dükü tarafından istila edilir, şehir bir ay boyunca bombalanır. O dönem hiç kimse Cebelitarık’a yerleşmek istemeyince Kastilya kralı 4. Ferdinand ilginç bir teşvik yasası çıkartarak hırsızları, katilleri, dolandırıcıları Cebelitarık’a yerleştirir. 1713 yılında imzalanan Utrecht Anlaşmasıyla bu stratejik yarımada “sonsuza kadar” İngiltere’ye teslim edilir. 1492 yılında Endülüs’te İslam hakimiyeti sona erer. 16. yüzyılda İspanya’daki asimilasyon politikasına karşı çıkan ve bu sebeple İspanya’dan sürgün edilen Endülüs Müslümanlarının büyük bir kısmı Kuzey Afrika’ya geçmek için Cebelitarık’tan gemilere bindirilir. Müslümanların ilk ayak bastıkları Cebelitarık, sekiz asır sonra yurtlarından sürülürlerken ayrıldıkları son Endülüs toprağı olur.

Akdeniz‘e giriş kapısı gibi çok stratejik bir noktada bulunan Cebelitarık dağına İngilizler yaklaşık iki asırda tam 55 km tünel kazar. Bu tünellere silahlar için delikler açılır ve çok büyük bir savunma hattı oluşturulur. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarında gemiler için çok önemli bir üs olur. Bu iki büyük savaş için kazılan yeni tünellere hastane dahi yapılır. Hatta tüm garnizonu 16 ay doyuracak gıda maddesi depolanır. Tünel kazılarından çıkan toprakla sahil genişletilir. Daha sonra Cebelitarık NATO’nun gözleme istasyonu, 1992 Körfez Savaşı sırasında da İngilizlere üs olur. İngiltere buradaki askeri varlığını da 1990’lı yıllarda azaltmaya başlar. 

Faşist Franco yönetimindeki İspanya 1963’te Cebelitarık’ı yeniden kendi sınırlarına almak ister. Birleşmiş Milletler bu tür uluslararası anlaşmazlıklarda koloni halkının vereceği kararın belirleyici olmasını tavsiye eder. 1967 yılında Cebelitarık’ta bir referandum yapılır. Halk, İngiliz egemenliğinde yaşamayı seçer. Böylece Franco sınırları kapatır ve her gün İspanya’ya geçerek çalışan halk mağdur olur. Bu yasak 1982 kalkar. 2001 yılında İspanya Cebelitarık için tekrar adım atar. Yeni bir referandum yapılır. 2002 yılındaki referandumda bu kez halk iki ülkenin de ortak yönetimine karşı oy kullanır. Cebelitarık ile eşit şartlarda görüşmelerde bulunmaya karşı çıkan İspanya, bu kez İngiltere ve Cebelitarık ile birlikte masaya oturmayı kabul eder ve Cebelitarık resmi olarak kendini temsil etme hakkı elde eder. İngiltere‘nin birçok sömürgesinde olduğu gibi düşük standartlarda bir hayat yaşayan halk, 2006 yılına İspanya’nın attığı bazı adımlarla iyileşme yaşar. Çalışma ve emeklilik hakları, kara ve hava ulaşımları iyileştirilir. Bağımsızlığı için her geçen yıl yeni adımlar atan Cebelitarık halkına karşı bugün İngilizlerin tutumu çok sıcak görünmüyor hatta sonsuza kadar Cebelitarık’ın sahibi olduklarını yineliyorlar. 

Yaz Olimpiyat Oyunları‘na İngiltere adına katılan Cebelitarık, bağımsız bir ülke olmamasına ve İspanya’nın karşı çıkmasına rağmen FIFA ve UEFA üyesi olmayı başardı. Bugün Cebelitarık İskoçya, Kuzey İrlanda ve Wales statüsünde. Futbol sayesinde dünyaya kendilerini kabul ettiren Cebelitarık’la ilgili Avrupa Birliği, İngiltere’nin birlikten ayrılmasından sonra Cebelitarık üzerinde İspanya’nın söz sahibi olması gerektiğini savunuyor. Brexit ardından bu konu tekrar hatırlandı ancak İngiltere’nin politikasına ne yazık ki dünyada şu an karşı koyabilecek bir güç yok. Memur ve işçilerden oluşan takımıyla şampiyonada çok fazla ilerleyemeyecek olan Cebelitarık’ın önünde uzun ve zorlu bir yol var.