“Hamas ortadan kalksa bile İsrail’in yayılma hedefi durmaz. İsrail’in hedeflerinin Filistin ile sınırlı kalacağını kanıtlayan bir gösterge yok. Golan Tepeleri’ni geri vermeye niyetli olmadığı da ortada.”

Filistin’de bu saatten sonra iki devletli çözüm ne kadar mümkün?

İki devletli çözüm BM’nin 1947-1948 tarihli ve daha sonraki kararlarında öngörülmüştü. Fakat başta İsrail olmak üzere bazı bölge devletlerinin buna karşı çıkması üzerine bu çözüm hayata geçirilememiştir. BM 1947’de kabul ettiği 181 sayılı kararı ile Filistin’i Yahudi ve Arap olmak üzere iki devlete bölme kararı verilirken İngiliz ordusunun geri çekilmesi ile Filistin toprakları üçe ayrılacaktı. Arap devletinin kurulacağı bölüm Batı Celile, Akka, Batı Şeria ile Aşdod’un kuzeyinden güneyde Refah kentine kadar uzanan güney sahili ve Mısır sınırı boyunca çölün bir kısmını içine alan 11 bin kilometrekarelik bir alandı. İsrail Hayfa’dan Tel Aviv’e kadar uzanan sahil şeridi, Doğu Celile, işgal altındaki Filistin topraklarının kuzeydoğu sınırı ve Necef Çölü’nün çoğunluğunu kapsayan 15 bin kilometrekarelik bir alanda kurulacaktı. Kudüs ve Beytüllahim ile bunlara komşu bölgelerin yer aldığı 3. Bölüm ise uluslararası koruma ile yönetilecekti.

Ancak BM’nin bu kararı İsrail’in kararın ötesine geçen yayılmacı politikası nedeniyle hayata geçirilemedi. Hatta İsrail yayılma politikasını ileri götürerek 1967’de Batı Şeria, Doğu Kudüs, Gazze ve Mısır’da Sina Yarımadası ile Suriye’de Golan Tepeleri’ni işgal etti. BM, İsrail’in işgal ettiği topraklardan çekilmesini istedi. Uluslararası hukuka göre işgal altındaki topraklarda bulunan tüm Yahudi yerleşimleri yasa dışı kabul edilse de İsrail işgallerini sürdürmeye devam etmiştir. Bugünkü koşullarda, bölge ile ilgili devletlerin arasında bu konuda ortak bir zemin bulmak bence mümkün değildir.

İsrail’in kurulma sürecini de göz önüne aldığınızda Hamas’ın ortadan kalktığı bir senaryoda İsrail’in genişlemesi durur mu?
İsrail’in kuruluş aşaması yeterince değerlendirilmeden bugünkü gelişmeleri anlamak zor. 20. yüzyılın başlarında Filistin’de yaşayan Yahudi nüfusuyla toplam nüfusun küçük bir bölümünden ibaretti. Fakat daha sonra bölgede bir İsrail devleti kurulması amacıyla ile yürütülen siyasi çalışmalar ve mücadeleler sırasında bazı Avrupa ülkelerinden ve Rusya’dan çok sayıda göçmenin İsrail’e yerleştirilmesi politikası çerçevesinde bölgede yaşayan Filistinliler çeşitli yöntemlerle, bazen zorla ve terör tehdidine maruz bırakılarak evlerini ve bölgelerini terk etmek zorunda kalmışlardır. Bugünkü meselenin özünde bu yatar.

Şimdiye kadar topraklarını terk etmek zorunda kalan Filistinlilerin sayısı 6.4 milyona ulaşmıştır. Yıllardan beri bu Filistinlilerin birçoğu vatansız olarak başka ülkelerde yaşamaktadır. Bu nedenle, bugünkü gelişmeleri göz önünde bulundurarak değerlendirmek lazımdır ve İsrail’in genişlemeye yönelik politikalarını bugünkü koşullarda değiştirmesini beklemek gerçekçi değildir. Hamas ortadan kalksa bile İsrail’in yayılma hedefi durmaz.

7 Ekim Ortadoğu için büyük bir değişimin başlangıcı olabilir mi, adım adım Büyük İsrail, diye adlandırılan hedef mi gerçekleştiriliyor?
Geleceğe yönelik tahminlerde bulunmak zordur. Çünkü bu sadece İsrail’in politikasına bağlı değil. Bölgedeki başka faktörlerin, başka unsurların, başka devletlerin yaklaşımlarını da dikkate almak lazım. Hatta bugünkü durumla yetinilmesi ihtimali de zayıf. Bugünkü koşullarda, İsrail’in yeni yerleşim bölgeleri kurmak ve daha önce yaptığı gibi şimdi de Gazze’yi kendi etki alanına almak hususundaki çabaları ortadadır. Bu koşullarda İsrail’in genişleme politikasından vazgeçmesini beklemek bence gerçekçi olmaz.

İsrail’in yayılması, Filistin dışında başka ülkelere de uzar mı, böyle bir tehdit öngörüyor musunuz, Ortadoğu’daki ülkelerin haritalarının yeniden çizilme ihtimali var mı?
İsrail’in genişleme hedeflerinin Filistin topraklarıyla sınırlı kalacağını kanıtlayan bir gösterge yok. Suriye toprağı olan Golan Tepeleri’ni geri vermeye niyetli olmadığı da açıkça ortadadır.



‘KUVVET GÖSTERİSİ’


Amerika, kurulduğundan beri İsrail’i desteklemeyi kendi stratejik çıkarlarının bir gereği olarak saymaktadır. İsrail kurulduktan hemen sonra ABD, İsrail’i tanımıştır ve bölge ile gelişmelerde en haksız olduğu durumlarda bile İsrail’i destekleme politikasını sürdürmüştür. Karşısındaki Filistinlilerin haklı olduğu pek çok konuda onlara destek olmaktan kaçınmıştır. Bu politikanın yakın gelecekte değişeceği ihtimalini de pek kuvvetli görmüyorum.







‘BARIŞ VE İSTİKRAR ÇOK UZAK’



etmeden 2 binden fazla Filistinli müteciyi katletmiştir. İsrail hükümetinin kurduğu bir komisyon İsrail askerlerinin katliamı durdurmak için hiç çaba sarf etmediklerini belirtti ve İsrail’in bu katliamdan dolayı kusurlu olduğunu açıkladı. Buna benzer masum insanların hayatına mal olan çok sayıda saldırı gerek İsrail gerek Filistin örgütleri tarafından düzenlenmiştir.

İsrail ile Filistin arasında zaman zaman yapılan uzlaşma girişimlerine rağmen neticede şiddet iki ülke arasındaki ilişkilerde belirleyici konumda oldu. Bu katliamlar üzerine uluslararası toplumun gösterdiği tepkiler de maalesef sonuç verici olmadı. Bu karşılıklı katliamlar sorunu büsbütün çözümsüz hale getirmiştir. Filistin’in uzun süreden beri Batı Şeria ve Gazze olarak ikiye bölünmüş olması ortak bir Filistin yaklaşımının oluşturulmasını da güçleştirmektedir. İşgal edilen toprakların İsrail tarafından Filistin’e geri verilmemesi de uzlaşma yollarını tıkamaktadır.



1940’ta İstanbul’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde tamamladı. AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi. 1964’te Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında bakanlığın Kıbrıs’tan sorumlu şube müdürlüğü görevinde bulundu. 1988’de Kopenhag büyükelçisi, 1990’da Bonn büyükelçisi, 1995’te Dışişleri Bakanlığı müsteşarı, 1997’de NATO daimi temsilcisi olarak görev yaptı. 2002’de İstanbul milletvekili seçildi ve CHP genel başkan yardımcılığı görevine getirildi. Öymen, ‘Arka Plan: Teröre Yön Verenler’ adlı kitabında Ortadoğu’ya ayrıntılı biçimde dikkat çekmektedir.