TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO) Enerji Çalışma Grubu tarafından hazırlanan “2018 Yılı Elektrik ve Doğalgaz Fiyatları, Tarife Uygulamaları, Maliyetleri Artıran Etkenler ve Yapılması Gerekenler Üzerine Oda Raporu” yayımlandı. Rapora göre 2018 yılında elektrik yüzde 45, doğalgaz yüzde 27 artarak enflasyonun üzerine çıkarak rekor kırdı. Elektrik ithalatının sürekli arttığına değinilen raporda, yenilenebilir enerji kaynaklarının arttırılmasına ve doğal kaynakların kullanılmasına çağrı yapıldı. TMMOB, faturalarda halkın neye hangi tutarı ödediğini anlayamadığını vurgularken, elektrik üretimi ve dağıtımında kamusal hizmetin gerekli olduğuna vurgu yaptı. Raporda yer alan dikkat çekici bölümler şöyle:

2018 yılında enerji girdileri ithalat tutarı 2017 yılına göre yüzde 15,56 oranında artarak 37,2 milyar dolardan 42,99 milyar dolara yükselmiş ve 223 milyar dolar olan 2018 yılı toplam ithalatının yüzde 19,28’ini oluşturmuştur. Elektrik üretiminde, sanayide, konutlarda temel bir enerji kaynağı olarak kullanılan doğalgazın yüzde 99’undan fazlası ithal edilmektedir.

Başta rüzgâr ve güneş olmak üzere ülkemizin yenilenebilir enerji kaynağı potansiyeli değerlendirilerek ithalat faturası ve maliyetler düşürülebilir. Ancak on yedi yıldır iktidarda olan siyasi kadroların yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretimi için belirledikleri hedef rakamlar ile bugünkü duruma ait veriler karşılaştırıldığında, yenilenebilir kaynakların yeterince değerlendirilemediği görülmektedir. 

 

2018 yılı içinde yapılan zamlarla elektrik fiyatları, 2017 yılı sonuna göre konutlarda yüzde 45, diğer tüketici grupları için yüzde 71-72 oranlarında artmıştır. 2019 yılı başında yalnızca konut abonelerine uygulanan yüzde 10 indirimle artış oranı yüzde 30,5’e çekilmiş olmasına rağmen yıllık elektrik fiyat artışı enflasyondan çok daha yüksek, örneğin konutlarda yüzde 50,2, diğer tüketici gruplarında yüzde 250’yi aşan oranlarda gerçekleşmiştir. Bütün tüketici grupları için 2017 sonu ile 2019 başı arasında elektrik fiyatlarındaki yüzde 30,5-72,1 oranlarındaki artışlar, kamuoyuna iftiharla açıklanan yüzde 20,3 oranındaki yıllık enflasyonun 1,5-3,5 katıdır. 

2018 yılsonu doğalgaz fiyatları da 2017 sonuna göre konutlarda yüzde 25-37, küçük sanayi kuruluşlarında yüzde 29,5, büyük sanayi kuruluşlarında yüzde 100; elektrik üretimi için yakıt olarak doğalgaz kullanan santrallerde yüzde 146 oranında artmıştır. 2019 yılı başında doğalgaz satış fiyatlarında konutlar ve küçük sanayi kuruluşlarına yüzde 10, elektrik üretim tesislerine yüzde 8,8 oranında indirim yapılmıştır. Bu indirim sonrasında dahi fiyatlar,  Ankara, İstanbul ve Bursa gibi konut abonelerinin en çok olduğu kentlerde 2017 sonuna göre yüzde 17-26 oranında artmıştır. 

EPDK tarafından yapılan mevzuat düzenlemesi ile daha önce faturalarda ayrı ayrı görünen perakende enerji, faturalama hizmetleri, dağıtım sistemi kulanım, kayıp/kaçak, iletim sistemi kullanım ve sayaç okuma bedelleri 01.01.2016 tarihinden sonra gizlenerek Enerji ve Dağıtım bedelleri olarak faturalara iki ayrı kalemde yansıtılmaktadır. Bu bedellere ayrıca vergi ve fon tutarları ile KDV de eklenmektedir. Böylece elektrik abonelerinin hangi faaliyete ne kadar bedel ödediklerini öğrenemeyeceği bir fatura sistemi oluşturulmuştur. 

Maliyet bazlı fiyatlandırma dönemini de kapsayan tarifeler ile EÜAŞ dağıtım şirketleri lehine toptan satış fiyatında indirimler yapmaktadır. EÜAŞ dağıtım ve görevli tedarik şirketlerine yapmış olduğu toptan elektrik enerjisi satışlarında 1 Ocak 2019 itibariyle bir önceki dönem tarifesinde yüzde 27,2 oranında (4,7275 kr/kWh) indirim yaparak 17,36 kr/kWh olan tarifesini 12,6335 kr/kWh olarak belirlemiş ve şirketlere yıllık bazda 5-5,5 milyar TL destek sağlamıştır. Bu indirimler tüketicilerin tarifelerine yansıtılmamıştır. 

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Başkanı Yunus Yener yaptığı açıklamada, odanın çalışmasından sonra çıkan talepleri sıraladı: 

-Dağıtım şirketlerinin kayıp ve kaçak elektriği azaltma yükümlülüklerini sürekli erteleyen, görevlerini yerine getirmeyen şirketlerin yüklerini tüketicilere ödeten ve faturalarda bunu gizleyen uygulamalara imkân veren EPDK’nın tüketici karşıtı düzenleme ve uygulamaları derhal durdurulmalıdır. 

-Dağıtım şirketlerinin, özerk yapıda oluşturulacak bir kamu idaresine devredilerek kamusal hizmet anlayışında yapılandırılması değerlendirilmeli, bu yönde yasal altyapı oluşturulmalıdır. 

-Elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve dağıtımı, bütüncül bir planlama ile kamusal hizmeti gerekli kılmaktadır. Sektörden beklentileri farklı birçok şirketin kâr hırsına terk edilmiş düzensiz ve plansız  yapının, öncelikle mevcut dağınıklıktan kurtarılması ve kamusal hizmeti esas alan,  toplum çıkarlarını gözeten özerk bir yapıya kavuşturulması gerekmektedir.

-Elektrik üretimi içinde, yenilenebilir kaynakların payının artmasına ve doğalgazın payının azaltılmasına yönelik politika ve uygulamalara ağırlık verilmeli, önümüzdeki yıllarda doğalgazın payı önce yüzde 30’un altına, nihai olarak yüzde 25 düzeyine düşürülmelidir.

-Enerjide dışa bağımlılığı daha da artıracak olan yeni doğalgaz santral projelerine lisans verilmemeli; lisans alan projelerden yükümlülüklerini yerine getirmeyenlerin lisansları iptal edilmelidir.

-Yurtiçi doğalgaz arama ve üretim faaliyetlerinin yoğunlaşması ve yerli doğalgaz üretiminin mutlaka artırılması gerekir. Karasal alanlar yanı sıra denizlerdeki aramalara hız verilmeli; bir “master plan” dâhilinde, ülke karasında ve denizlerinde arama seferberliğine girişilmelidir.

-Mevcut gaz alım anlaşmaları kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde incelenmeli, ülke aleyhine hükümlerin iptali için yeniden görüşme konusu yapılmalıdır.

-Doğalgazda Rusya’ya ve İran’a bağımlılığın azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmalı, kaynaklar çeşitlendirilmelidir.  

-Elektrik maliyetleri ile hiçbir ilişkisi olmayan TRT’ye aktarılan pay iptal edilmelidir. 

-Doğalgaz fiyatlarındaki KDV yüzde 18’den 1’e düşürülmeli, ÖTV kaldırılmalıdır.