CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun, ABD’de Ensar ve TÜRGEV tarafından kurulan TURKEN Vakfı’na aktarılan 1 milyar TL’yi gündeme getirmesi, iktidar ve vakıflar arasındaki ilişkiyi gündeme getirdi.

PARA AKTARMAK İÇİN HER YOL KULLANILDI



TURKEN gibi sivil bir oluşumun yanısıra iktidar bütçe kaynaklarını bütçe disiplinine uymadan rahatlıkla harcayabilmek için resmi kurumlara bağlı vakıflar da kurdu. Maarif Vakfı ile Diyanet Vakfı yurtdışında yürüttükleri faaliyetler ve kamu kaynaklarından elde ettikleri büyük varlıklarla dikkat çekiyor.“Paralel MEB” gibi yapılanan Maarif Vakfı’na bugüne kadar aktarılanların dışında bütçeden sadece 2022, 2023 ve 2024 yıllarında toplam 4 milyar 529 milyon TL aktarılması planlanıyor. 26 Haziran 2016’da kurulan Maarif Vakfı her türlü vergi ve resimden muaf tutuldu. Bütçeden aktarılan dev tutarların yanısıra vakfa kamu taşınmazları da tahsis edildi.

DİYANET VAKFI’NDAN YURTDIŞINA DEV BAĞIŞ

Diyanet Vakfı Arnavutluk, Makedonya, Bosna Hersek ve Kosova’daki etkin çalışmalar yürütüyor. Bunun için de dev ödenekler yurtdışına aktarılıyor. Diyanet’in “kara kutu”su olan ve denetlenmeyen bu vakıf, geçen yıl sadece yurtdışındaki cami ve mescitlerin teftişi için 82 bin 270 dolar harcamada bulundu. Ayrıca, yurtdışındaki müşavirlik, ataşelik, koordinatörlük ve benzeri temsilciliklere ise Diyanet Vakfı bütçesinden 938 bin 581 dolar bağış sağlandı.

Diyanet Vakfı’na ait İslam Araştırmaları Merkezi’nin (İSAM) bütçesi de yıllar itibarıyla katlanarak arttı. Vakfın verilerine göre, İSAM’a 2003 yılında 3,5 milyon TL bütçe verildi. 2006 yılına kadar bütçesini ikiye katlayan merkez, 7,6 milyon TL’lik 2006 bütçesini 2012 yılında ise 11,4 milyon TL’ye ulaştırdı. Merkez’in bütçesi 2015 ve 2019’da sırasıyla 13,5 milyon TL ve 18,5 milyon TL’ye yükseldi. Merkez için 2022 yılında öngörülen bütçe ise 22,5 milyon TL olarak belirlendi.

2002-2020 ARASINDA 10 MİLYAR TL AKTARILDI

AKP kendisine yakın dernek ve vakıflara her yıl yüz milyonlarca TL tutarında kamu kaynağını aktardı. Cumhurbaşkanlığı Genel Faaliyet Raporu’na göre, sadece 2020 yılında 1.1 milyar TL aktarılan vakıf ve derneklere AKP iktidarının 18 yılında 10 milyar TL’den fazla para aktarıldı. 2020 yılında dernek, vakıf, birlik ve benzeri teşekküllere yardım amacıyla 969 milyon TL cari transfer ödemesi yapıldı. 953 milyon TL genel bütçeli idarelerin, 15 milyonu da özel bütçeli idarelerin bütçelerinden gitti. Sermaye transferi tutarı ise 129 milyon TL oldu. Bu tutarın yarısına yakını Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinden geldi. 1.1 milyar TL’nin 431 milyon TL’sini MEB aktardı.

Dernek, vakıf ve birlikler, genel bütçe kapsamındaki bu kuruluşların yanı sıra özel bütçeli kuruluşların bütçelerinden de pay aldı. Bunlar arasında en büyük yardımı, 14 milyon 369 bin TL ile Türk Standartları Enstitüsü yaparken 656 bin TL ile TÜBİTAK da ikinci sırada yer aldı.

DÜNÜRÜN VAKFINA BİLE VERGİ MUAFİYETİ

AKP, doğrudan kamu kaynağı aktarmadığı vakıf ve derneklerin gelirlerini, vergi muafiyeti yoluyla arttırdı. Bugüne kadar 306 vakfa vergi muafiyeti tanınırken bunların 120’si AKP iktidarları döneminde bu istisnaya kavuştu. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın verilerine göre, eski AKP Milletvekili Aziz Akgül’ün başında bulunduğu Türkiye İsrafı Önleme Vakfı, İlim Kültür Sağlık Eğitim Çevre ve Sosyal Yardım Vakfı, Cumhurbaşkanı Başdanışmanı İsrafil Kışla’nın yöneticisi olduğu Darül Eytam Vakfı, Erdoğan’ın dünürü Haluk Bayraktar’ın başında bulunduğu Türkiye Teknoloji Takımı Vakfı, vergi muafiyeti tanınan vakıflar arasında yer aldı.
İZİNSİZ YARDIM TOPLAMA HAKKI

Dernek, vakıf ve birliklerin kampanyalar yoluyla para toplamalarının izne bağlanmasının ardından, İçişleri Bakanlığı’na bağlı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü, “İzin Almadan Yardım Toplama Hakkına Sahip Kuruluşlar” listesini yandaş kuruluşlarla doldurdu. İçişleri Bakanlığı, izinsiz yardım toplama hakkına sahip kuruluşlar arasına Deniz Feneri Derneği, Diyanet Vakfı, İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH), Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı, Hayrat İnsani Yardım Derneği, Ensar Vakfı, Beşir Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, TÜGVA ve TÜRGEV’i dahil etti.

VAKIFLAR, REJİM İNŞASININ FİNANSMANI

İktidarın vakıflarla ilişki CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun açıklamalarından sonra yeniden gündem geldi. Konuya ilişkin değerlendirmelerini BirGün’e aktaran Siyaset Bilimci Akademisyen Fatih Yaşlı, “İktidar partisine yakın vakıfların, birer sıradan vakıf olmanın ötesinde ekonomi-politik bir işleve sahip olduklarını biliyoruz. Vakıfların ekonomi-politiğini anlayabilmek için ise AKP’nin inşa ettiği rejime ve o inşa esnasında vakıflara biçilen role bakmamız gerekiyor” dedi.

“Vakıfların en çok örgütlendiği alan eğitim alanı ki bu aynı zamanda Türkiye İslamcılığının temel örgütlenme alanını da oluşturuyor” ifadelerini kullanan Yaşlı, “İslamcılık Türkiye’de dershaneleriyle, okullarıyla ve en önemlisi yurtlarıyla büyüdü, aynı zamanda Kuran kursları ve İmam-Hatip okulları da örgütlenme ve kadrolaşma alanı olarak kullanıldı, iktidara buradan yüründü. İşte vakıflar, AKP döneminde sahip oldukları devasa finansman kaynaklarını kullanarak, eğitimin dinselleşmesi sürecinin en etkin aktörlerine dönüştürüldüler ve bugün gelinen noktada adeta bir ‘paralel Milli Eğitim Bakanlığı’ gibi hareket ediyorlar. Her yıl yüz binlerce öğrencinin yolu öyle ya da böyle bu vakıflarla kesişiyor ve birer ‘ideolojik aygıt’ gibi çalışan bu vakıflar aracılığıyla ‘AKP rejiminin makbul vatandaşları’ yetiştiriliyor” şeklinde konuştu.

Vakıflar aracılığıyla bizzat rejimin kendisinin finanse edildiğini aktaran Yaşlı, sözlerini şöyle sürdürdü: “İddialara göre, başta ‘beşli çete’ olmak üzere, kamu ihalelerinin verildiği şirketler, bu ihaleler karşılığında malum vakıflara bağışta bulunuyor, yani ‘komisyon’ veriyorlar ve o komisyonlar da sosyal yardım mekanizmalarından tutun da propaganda mekanizmalarına uzanan bir genişlikte, rejim inşasının finansmanı için kullanılıyor. Ayrıca sahip olunan belediyeler aracılığıyla da bu vakıflara aktarımlarda bulunuyorlar ve belediye-vakıf ikilisi partinin yerel ayağındaki faaliyetlerini büyük ölçüde bunun üzerinden finanse ediyor.

Dolayısıyla, bugünkü iktidarın inşa ettiği rejimin niteliğini anlamak, kodlarını çözmek için de finansman kaynaklarını anlamak için de mutlaka vakıflara çok daha yakından bakmak, vakıflar üzerinden işleyen para trafiğiyle iktidarın izlediği siyaset arasındaki bağlantılara daha dikkatli bir şekilde odaklanmak gerekiyor.”