Sabah çayımı yudumlarken iPhone’uma baktım. Elimde tuttuğum bu cihaz, aslında bir harita gibi. Küresel ekonominin sessiz bir özeti. Ekranı Güney Kore’den, işlemcisi Tayvan’dan, içindeki nadir metaller Afrika’dan veya Çin’den… Montajı ise Çin’deki dev bir fabrikada yapılmış. Sonra kutusuna konmuş, Avrupa’ya doğru yola çıkmış. Bu karmaşık hikâyeye rağmen, onu Avrupa’da satın aldığınızda, “Çin malı” muamelesi görür. Çünkü uluslararası ticarette, üretimin yapıldığı yer asıl belirleyicidir. Ve Avrupa, Çin malı ürünlere standart bir gümrük vergisi uygular. Ne Amerika, ne Apple, ne de logo önemli. Önemli olan: "Nerede yapıldı?"

Apple, ürünlerinin çoğunu hâlâ Çin'de üretse de, jeopolitik riskler nedeniyle Hindistan gibi ülkelere üretimi kaydırarak tedarik zincirini çeşitlendirmeye çalışıyor. Bu tabii ki uzun zaman alacak planlamalar.

2024 yılı itibariyle dünya ekonomisinin büyüklüğü yaklaşık 104 trilyon dolar (IMF). ABD'nin 2024’teki tüketici harcamaları ise bu toplamın yüzde 15,6’sını, yani 16 trilyon 278 milyar 500 milyon doları oluşturuyor. Bu, ABD'nin dünya ekonomisinde büyük bir tüketici gücü olduğunu ve küresel ticaretin şekillenmesinde önemli bir rol oynadığını gösteriyor.

ABD ile Çin arasındaki ticaret ilişkileri, 2023 ve 2024 yıllarında büyük oranda Çin’in lehine işlemeye devam etti. 2023'te ABD'nin Çin’e ihracatı 153 milyar dolar, Çin’den ithalatı ise 502 milyar dolar olarak gerçekleşti. Walmart gibi perakende zincirlerinde ürünlerin yüzde 60'ı Çin’den ithal edilirken, ABD'nin toplam ithalatının yüzde 13,7’si Çin’den gelmekte ve bu oran özellikle elektronik ve makinelerde yüksek kalmaktadır. ABD, Çin’den ithal edilen bazı ürünlere yüzde 25'e kadar gümrük vergisi uygulamaktadır, özellikle elektronik ürünler ve yarı iletkenler bu vergilerden etkilenmektedir.

 

Çin, 2024’te ABD’ye 440 milyar dolarlık ihracat yaparken, ABD’den ithalatı 145 milyar dolardı.

ABD Başkanı Trump'ın Çin'e uyguladığı gümrük tarifeleri akıl alır gibi değildi; bazı ürünlerde yüzde 145'e kadar çıktı ve bu durum ABD'deki tüketici fiyatlarını önemli ölçüde artırdı. Örneğin, iPhone gibi ürünlerin ABD'deki fiyatları Avrupa'ya kıyasla daha yüksek seyretti. Çin de buna misilleme yaparak ABD'ye yönelik gümrükleri yüzde 125’e yükseltti. Fakat Trump'ın yönetimi, akıllı telefon ve bilgisayarların yeni gümrük vergilerinin dışında tutulacağını açıkladı.

Avrupa Birliği'nin ticaret politikaları, müzakere ve işbirliğine dayanması nedeniyle daha istikrarlı bir yapı sergiliyor. Bu durum, Avrupa'daki tüketicileri korurken, Amerikan vatandaşlarını küresel ticaret savaşlarının etkilerine daha fazla maruz bırakıyor. Trump yönetimi, Çin hariç diğer ülkelere yönelik gümrük vergilerindeki artışı yüzde 10’a çekip 90 gün ara vermesi şimdilik Avrupa ekonomisine zaman kazandırdı.

 

Avrupa merkezli bazı markalar, üretimlerini Doğu Avrupa veya Türkiye gibi bölgelere kaydırarak maliyet avantajı elde ediyor. Bu fark, ticaret politikaları ve üretim maliyetlerindeki farklılıklardan kaynaklanıyor.

Bugünün savaşları sınırda değil, raflarda veriliyor. Çin’in topraklarında olan dünyanın yüzde 90 nadir toprak elementi kartı hâlâ masada. Yüzde 90'lık üretim payıyla, isterse çip üretimini yavaşlatabilir, elektrikli araçları zor durumda bırakabilir. Çin, yapay zeka (AI) teknolojilerinin geliştirilmesi ve üretiminde küresel ölçekte önemli bir aktör konumunda. Ülke, hem donanım hem yazılım tarafında büyük yatırımlar yaparak AI altyapısını güçlendiriyor. Özellikle çip üretimi, veri merkezleri, kamera sistemleri, yüz tanıma teknolojileri ve otomasyon sistemleri gibi AI odaklı donanımların büyük bir kısmı Çin’de üretiliyor.

Japonya, Çin ve İngiltere, ABD Hazine tahvillerini elden çıkararak yeni bir hamle yaptılar. Aralık 2023 itibarıyla Japonya, 1 trilyon 138 milyar dolar, Çin 816,3 milyar dolar ve İngiltere ise 753,7 milyar dolarlık ABD Hazine tahvili tutuyor. Bu hareket, söz konusu ülkelerin ABD ekonomisine sağladığı finansmanı ve küresel finansal sistemdeki stratejik rollerini pekiştiriyor. ABD devlet tahvillerinin getirisi 2020’den bu yana en keskin artışı yaşayarak bir ara yüzde 5’in üzerine çıktı.

Apple’ın logosu Amerikan; üretimi Çin'de; satışı Avrupa’da. Vergisi ise bulunduğu ülkeye göre değişiyor. Bu tablo, bir ürünü sadece "nereden geldiği" ile değil, "kim için ne ifade ettiği" ile anlamamız gerektiğini söylüyor.

 

Küresel ekonomi, artık sabit sınırlar üzerinden değil; veri hatları, tedarik zincirleri ve pazar akılları üzerinden şekilleniyor. Tüketici cep telefonuna bakarken, aslında görünmeyen bir savaşın tam ortasında durduğunun farkında bile değil.

 

Bu çağda sermaye, tankla, tüfekle değil algoritmayla, algılarla savaşıyor. Ve kazanan taraf, en hızlı değil; en sessiz ve stratejik hamleler yapanlar oluyor. Boykotlar bu yüzden hâlâ en etkili mücadele yollarının başında geliyor.