İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi  tarafından hazırlanan İşsizlik ve İstihdam Raporu kamuoyuyla paylaşıldı. Rapora göre geniş tanımlı işsiz sayısı 7 mlyon 552 bine yükselirken, Türkiye'de bütün zamanların en yüksek işsiz sayısına ulaşıldı. İstihdamda 2,2 milyon erime yaşandı. 

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TU¨I·K) 15 Nisan 2019 günü açıkladığı Ocak 2019 dönemi Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarını değerlendirdi. İşsizlik ve istihdama ilişkin değerlendirmeleri şöyle:

- Ekonomik krizin istihdamda yarattığı tahribat giderek çok daha net biçimde görülüyor. İşsizlikte adeta bir deprem yaşanıyor. Son bir yılda işsiz sayısı 1 milyon 259 bin artarken, istihdam 872 bin kişi azaldı. Sanayi üretiminde ve büyümede yaşanan gerilemenin sonucu olarak işsizlikte sert bir tırmanış yaşanıyor.

- TU¨I·K’e göre Ocak 2018 döneminde yüzde 10,8 olan dar tanımlı (standart) işsizlik 3,9 puan artarak Ocak 2019’da yüzde 14,7’ye yükseldi. Ocak 2018’de 3 milyon 409 bin olan dar tanımlı işsiz sayısı bir önceki yıla göre 1 milyon 259 bin kişi artarak 4 milyon 668  bin oldu.  

- Hesaplanan geniş¸ tanımlı işsiz sayısı 7 milyon 552 bine yükselirken,  geniş¸ tanımlı işsizlik oranı ise yüzde 22,1 olarak hesaplandı. Ocak 2018’ye göre geniş¸ tanımlı işsiz sayısı 1 milyon 150 bin arttı.

- Sanayi üretimi ve büyümedeki büyük daralmaya paralel olarak istihdamda da daralma devam ediyor.  Türkiye ekonomisinin yıllık yeni istihdam yaratma kapasitesi krizle birlikte ciddi biçimde geriledi. Ocak  2018’de  28 milyon 29 bin olan bin olan toplam istihdam 872 bin kişi azalarak Ocak 2019’da 27 milyon 157 bine geriledi.  Krizin başladığı Ağustos 2018 ile Ocak 2019 arasında istihdamdaki kayıp ise 2 milyon 161 olarak gerçekleşti.

- İşsizlik açısından öncelikle dikkate alınması gereken tarım dışı işsizlik oranı da geçen yılın aynı dönemine göre 4,1 puan artarak yüzde 12,7’den yüzde 16,8’e yükseldi.

- Geçen yılın aynı dönemine göre en fazla artış genç işsizliği ile genç kadın işsizliğinde gerçekleşti. Genç işsizliği Ocak 2018’ye göre 6,8 puan artarak yüzde 19,9’dan Ocak 2019’da yüzde 26,7’ye yükselirken, kadın işsizliği Ocak 2018’e göre 3,1 puan artarak 13,4’ten 16,5 seviyesine yükseldi. Tarım dışı kadın işsizliği ise yüzde 20’ye tırmandı.

- Ekonomik kriz ve işsizliğe paralel olarak işsizlik sigortası ödeneği alanların sayısında da patlama yaşanıyor. Şubat 2018’de 436 bin olan işsizlik ödeneği alanların sayısı Şubat 2019’da 677 bine ulaştı. İşsizlik ödeneği alanların sayısındaki tırmanış işsizlik oranlarının önümüzdeki aylarda da devam edeceğini gösteriyor.

- Türkiye bir yandan yüksek enflasyon ve diğer yandan yüksek işsizliğin birlikte görüldüğü bir ekonomik kriz yaşıyor. Ekonomideki durgunluk ve küçülmeye yüksek işsizlik ve enflasyon oranları eşlik ediyor.

Dar tanımlı işsiz sayısı Ocak 2018 ile Ocak 2019 arasında 1 milyon 259 bin kişi artarak 3 milyon 409 binden 4 milyon 668 bine yükseldi.

Ocak 2018’de 6 milyon 402 bin olan geniş tanımlı işsiz sayısı ise 1 milyon 150 bin artarak 7 milyon 552 bine yükseldi.

TÜİK işsizlik oranlarının henüz ocak ayı verilerini yansıttığı dikkate alınacak olursa, sanayi üretiminde ve büyümede yaşanan büyük daralmanın ve işsizlik sigortası ödeneği alanların sayısındaki artışın ilerleyen dönemlerde işsizlik verilerine vahim biçimde yansıyacağını  ve işsizliğin tırmanmaya devam edeceğini söylemek mümkündür.

Dar Tanımlı İşsizlik: TÜİK referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kâr karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak hiçbir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı da olmayan) kişilerden iş aramak için son 4 hafta içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan 15 ve daha yukarı yaştaki kişileri işsiz olarak tanımlamaktadır. 2014 yılı öncesinde iş arama kriterinde referans dönemi olarak “son 4 hafta” yerine “son 3 ay” kullanılmaktaydı. Dar tanımlı işsizlik oranı işsizlerin işgücüne oranı olarak hesaplanır.

Ocak 2018’de 6 milyon 402 bin olan geniş tanımlı işsiz sayısı bir yılda 1 milyon 150  bin kişi artarak 7 milyon 552 bine ulaştı. Geniş tanımlı işsizlerin 618 bini ümidini kaybetmiş işsizlerden, 1 milyon 693 bini iş aramayıp çalışmaya hazır olanlardan oluşuyor. Zamana bağlı eksik istihdam edilenler 410 bin kişi iken, mevsimlik çalışanlar ise 163 bindir.

Geniş Tanımlı İşsizlik Nedir?: Dar tanımlı (standart) işsizlik oranı işgücü piyasalarındaki durumu bütün boyutlarıyla ortaya koyamıyor. Dar tanımlı/standart işsizlik hesaplarının taşıdığı kısıtlar ve sorunlar nedeniyle, işsizliğin gerçek boyutlarının anlaşılması için alternatif işsizlik hesaplamalarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Alternatif işsizlik hesaplamaları konusunda en detaylı yöntemi Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) önermektedir. ILO geniş tanımlı işsizliği emeğin eksik kullanımı (labour underutiliation) olarak adlandırmakta ve standart işsizlik oranları yanında ülkeler için alternatif/geniş tanımlı işsizlik oranlarını da hesaplamaktadır.  ILO geniş tanımlı işsizlik kapsamında zamana bağlı eksik istihdam edilenleri (kısa zamanlı çalışanları, mevsimlik çalışanları), standart işsizleri ve potansiyel işgücünü (halen çalışmayıp iş bulursa çalışmak isteyenleri) dahil etmektedir.

AB İstatistik Bürosu Eurostat da alternatif işsizlik oranlarına ilişkin düzenli veriler yayınlamaktadır. Eurostat kısmi zamanlı çalışanların eksik istihdamı, iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar ve iş arayıp hemen çalışmaya hazır olamayanlar başlıkları altında alternatif işsizlik hesaplamasına dahil etmektedir.

ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu geniş tanımlı işsizliği, “emeğin eksik kullanımının alternatif hesaplanması” (alternative measures of labor underutilization) başlığı altında resmi işsizlik oranı ile birlikte düzenli olarak hesaplayıp yayınlamaktadır. Örneğin Büro Ocak 2019’da ABD’de resmi işsizlik oranını 4,4 olarak hesaplarken, geniş tanımlı işsizliği 8,8 olarak hesaplamıştır. 

TÜİK geniş tanımlı işsizlik verilerini açıklamasa da çeşitli kurum ve kişiler geniş tanımlı işsizlik oranlarını hesaplamaktadır. TİSK bir süre genişletilmiş işsizlik oranlarını hesaplayıp açıkladı ancak daha sonra bu hesaplamadan vazgeçti.  TÜSİAD İşgücü piyasalarına ilişkin çeşitli çalışmalarında alternatif işsizlik hesaplamalarına yer verdi. Alternatif işsizlik hesaplamaları ayrı bir saha çalışmasına değil TÜİK tarafından açıklanan verilerde yer alan ham verilerin yeniden hesaplanmasıyla bulunuyor. 

Geniş tanımlı işsizlik hesaplaması beş unsurdan oluşuyor: 1) Dar tanımlı (standart) işsizler, 2) İş bulma ümidini kaybeden işsizler, 3) İş aramayan ancak çalışmaya hazır olan işsizler, 4) Mevsimlik çalışanlar, 5) Zamana bağlı eksik çalışanlar. Bu beş unsur TÜİK verilerinde ham olarak bulunmaktadır.

Zamana bağlı eksik istihdam: Referans haftasında istihdamda olan, esas işinde ve diğer işinde/işlerinde toplam olarak 40 saatten daha az süre çalışmış olup, daha fazla süre çalışmak istediğini belirten ve mümkün olduğu taktirde daha fazla çalışmaya başlayabilecek olan kişilerdir.

İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar: Çeşitli nedenlerle bir iş aramayan, ancak 2 hafta içinde işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir. İki alt başlıkta ele alınmaktadır:     

İş bulma ümidi olmayanlar: Daha önce iş aradığı halde bulamayan veya kendi vasıflarına uygun bir iş bulabileceğine inanmadığı için iş aramayan ancak işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir.

Diğer: Mevsimlik çalışma, ev kadını olma, öğrencilik, irad sahibi olma, emeklilik ve çalışamaz halde olma gibi nedenlerle iş aramayıp ancak işbaşı yapmaya hazır olduğunu belirten kişilerdir.

Ocak 2019 işsizlik oranları krizin boyutlarını göstermesi açısından çarpıcıdır. Ocak 2019 ayı işsizlik oranları Türkiye tarihinin en yüksek işsizlik oranlarının yaşandığı 2009 krizindeki işsizlik oranlarına yükselmiş durumda. Türkiye tarihinin en yüksek işsizlik oranı yüzde 14,8 ile Şubat 2009’da gerçekleşmişti. Ocak 2019’da gerçekleşen yüzde 14,7’lik işsizlik oranı tarihi rekora tekrar erişildiğini gösteriyor. Şubat 2019’un işsizlik oranının Şubat 2009’daki tarihi zirveyi aşacağını söylemek mümkün.

Tarım dışı işsizlik oranları da Mart 2009 tarihinde yüzde 17,4 ile tarihi zirveye ulaşmıştı. Ocak 2019^da gerçekleşen yüzde 16,8’lik tarım dışı işsizlik oranları da bu tarihi zirveye çok yaklaşıldığını gösteriyor.

Türkiye tarihinin hem oransal hem de sayısal açıdan en büyük işsizlik krizine doğru hızla sürükleniyor.

Türkiye işsiz sayıları açısından cumhuriyet tarihi rekorunu kırdı. Türkiye tarihinin hiçbir döneminde bu denli yüksek işsizlik sayısına ulaşılmadı. 2009 krizinde 3 milyon 559 bine ulaşan işsiz sayısı daha sonra 2012’de  1 milyon 935 bine kadar gerilemişti. Ocak 2017’de 3 milyon 985 bine yükselen işsizlik Nisan 2018’de 3 milyon 86 bine gerilemişti. Ocak 2019’da ise işsizlik krizle birlikte bütün zamanların rekorunu kırarak 4 milyon 668 bine yükseldi (Grafik 3).

Şubat 2018’de 436 bin olan işsizlik ödeneği alanların sayısı Şubat 2019’da yüzde 55 artarak 677 bine ulaştı. İşsizlik ödeneği alanların sayısındaki patlama işsizlik için öncü gösterge niteliğinde olup önümüzdeki aylarda işsizliğin yükselmeye devam edeceğini göstermektedir.

Bilindiği gibi TÜİK’in  işsizlik verileri üç ay öncesini yansıtmaktadır. Oysa işsizlik ödeneği alanların sayısını İŞKUR tarafından daha erken açıklamaktadır.  İşsizlik Sigortası Fonu (İSF)’den işsizlik ödeneği alanların sayısındaki artış ile işsiz sayısı arasında doğrusal bir ilişki vardır.  Grafik 5 bu ilişkiyi net biçimde ortaya koymaktadır. Dar tanımlı işsiz sayısı işsizlik ödeneği alanların 7 ile 8 katı arasında değişmektedir. Şubat 2019’da işsizlik ödeneği alanların sayısı 677 bine yükselmiştir. Bu durum işsizlik oranlarının Şubat 2019’da da artmaya devam edeceğini ve önümüzdeki aylarda dar tanımlı işsiz sayısının 5 milyon sınırına doğru yaklaşabileceğini göstermektedir.

Ekonomik kriz istihdamda da büyük bir depreme yol açmaya devam ediyor. Ocak 2018’de 28 milyon 29 bin olan toplam istihdam krizin etkisiyle bir yıl sonra Ocak 2019’da 27 milyon 157 bine geriledi. Böylece istihdamda yıllık gerileme 827 bin kişi oldu.

Ağustos ayında 29 milyon 318 bine yükselen toplam istihdam eylül ayından itibaren krizin artan etkisiyle daralmaya başladı. Ağustos 2018 ile Ocak 2019 arasında istihdamda toplam olarak 2 milyon 161  bin kişilik daralma yaşandı (Grafik 6). Diğer bir ifadeyle kriz döneminde 2 milyon 161 bin kişi istihdam dışında kaldı veya işini kaybetti.

Bu ölçüde istihdam kaybı bir rekora işaret etmektedir. Bütün istihdam seferberliği iddiaları ve teşviklere rağmen ekonominin istihdam yaratma kapasitesinin ciddi biçimde düştüğü görülmektedir.