Doğan Sarıtaş - Yüzyıllardır süregelen ve zaman zaman esprilere konu olan gelin-kaynana çekişmeleri, nesilden nesile aktarılan maniler ve halk şiirlerinde de önemli yer tutuyor. ''Halk Şiiri'nde gelin-kaynana çekişmesi'' adlı makalesi bulunan Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Halk Bilim Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya, toplumun en küçük parçası olarak nitelendirilen ailenin kurulması ve sağlıklı yaşamasının her insan için hayati önemi haiz konuların başında geldiğini belirtti. Bunu önemli kılanın da insanın ömrünün belki de en uzun bölümünü birlikte olacağı bir başka kişiyle yaşaması gerçeği olduğunu ifade eden Yrd. Doç. Dr. Kaya, şunları kaydetti: ''Hele bu evlilik ayrı bölgeden, ayrı karakterde, ayrı kültür ve terbiyeyle beslenmiş kişilerle oluşturulmuş bir evlilikse birlikte mutlu bir hayat geçirmenin zorlukları daha fazla kendisini hissettirir. Bunun yanı sıra Türk aile yapısının çoğunda baba, anne ve çocuklar olarak tarif ettiğimiz aile düzeninden farklı olarak bir de evde dede, babaanne ve anneannenin bulunması söz konusudur. Bu da ilerleyen zaman içerisinde, gün boyu evde birbiriyle yaşamaya mecbur olan gelinle ve evin önceki fertleri arasında çeşitli sorunların ortaya çıkmasına yol açar.'' Geçimsizliğin kayınbaba ile gelinden ziyade kaynana ile gelin arasında yaşandığını söyleyen Kaya, konunun Türk halk şiirinde hem de azımsanmayacak miktarda yer aldığını ifade etti. Gerçi günümüzde bilhassa şehirlerde genç çiftlerin genellikle kendilerine ait bir evde, büyüklerinden ayrı yaşamadıklarını ve bunun da kısmen gelin-kaynana geçimsizliğini asgariye indirdiğini bildiren Kaya, ''Ne var ki kırsal kesimlerde hala büyüklerle aynı evi paylaşma, onlarla birlikte yaşama, hayatiyetini sürdürmektedir. Bunun varlığı öyle sanıyoruz ki gelin-kaynana geçimsizliğini devam ettirecektir'' dedi. Oğlunu evlendirmeden önce ideal kaynana olacağını, gelini diğer bir kızı olarak göreceğini sık sık söyleyen kadınla, kaynanasını annesinin yerine koyacağını, örnek bir gelin olacağını söyleyen kızın ifadelerinin sözde kaldığını, kısa bir zaman sonra geçimsizliklerin ortaya çıktığını kaydeden Kaya, ''İnsanların tüm güzelliklerini şiirlerle ebedileştirmesi tarih boyu bütün milletlerde var olan bir gerçektir. Ama bu gibi olumsuzlukların açık yüreklilikle ve ince sanat çizgileri çerçevesinde takdim edilip meseleye estetik boyut kazandırılması da galiba Türk milletine has özelliklerden biridir'' diye konuştu. -MANİLERDE GELİN-KAYNANA İLİŞKİLERİ- Doğan Kaya'nın makalesinde, ''Kemer bağla beline/Şerbet verim eline/Sen gelinim olanda/Hına koyum teline/'' diyen kaynananın zamanla yerini ''Sokakta geziyorsun/Oğlumu üzüyorsun/Sende ne güzellik var/Maymuna benziyorsun/'' dizelerini kullanan kaynanaya bıraktığı belirtiliyor. Aynı şekilde ''Kaynanalar hacıdır/Başımızın tacıdır/'' diyen gelinin yerine de zamanla kaynanasına ''Gelinler mor çiçektir/Hep sözleri gerçektir/Kaynanalar yılandır/Hep sözleri yalandır'' ifadelerini kullanan gelinin yer aldığı ifade ediliyor. Makaleye göre halk kültüründe gelin kaynana çekişmesini konu alan ilginç dizelerden bazıları ise şöyle: -GELİN- Gelme benim odama/Karışma benim modama/Saçlarını yolarım/Gözükürüm adama Oyna hopla kaynana/Gece hortla kaynana/Oğlun beni istiyor/Çatla patla kaynana Bahçelerde lahana/Kıydım koydum sahana/Hiç ömrümde görmedim/Böyle gavur kaynana Karışma sen işime/Düşme benim peşime/Çenesi düşük karı/Vururum altın dişine Kaynanamı nitmeli/Merdivenden itmeli/Kaynar sacın üstüne/Tavuk gibi atmalı Yumurtanın sarısı/Yere düştü yarısı/Görümcem verem olmuş/Kaynanama darısı Çayırdan ot yolarım/Parmağıma dolarım/Çok söyleme kaynana/Saçlarını yolarım Bahçedeki çiçekler/Yüklükteki döşekler/Kaynanamdan kıymetli/Ahırdaki eşekler -KAYNANA- Gelin kırkın dolmadı/Böyle hilaf olmadı/Kaynananla uğraşma/Daha kınan solmadı Kız gelin dırdır etme/Beni bırakıp gitme/Vakitsiz horoz gibi/Gece yarısı ötme Oğluma çatacağım/Seni boşatacağım/Sırtına tekme vurup/Sokağa atacağım Başı saçaklı gelin/İpten kuşaklı gelin/Dün geldin adam oldun/Leylek bacaklı gelin Gözleri patlak gelin/Çenesi hırtlak gelin/Seni mezar kaçkını/Suratsız hortlak gelin Bulgur verdim serçeye/Pisler bürük peçeye/Bizim gelin benziyor/Dağda uyuz keçiye Odaya serdim hasır/Evdeki gelin kısır/Kısır olma gelinim/Kuma başına hazır Kartal sinek avlamaz/Köpek kuşa havlamaz/Gelinin aklı olsa/Kaynanaya hırlamaz (DOĞ-İSA-HAN)23.08.2011 10:53:11