6 Ağustos 1945 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin Hiroşima’ya attığı “Little Boy” isimli atom bombası, ilk anda 70.000 ila 80.000 sivilin hayatına son verdiği gibi uzun yıllar sürecek bir nükleer silahlanma yarışını da başlatmış oldu. Sonraki zamanlarda bir Meksika açmazına1 dönecek olan yarış, 1998 sonrası soğumuş olsa da şu anda farklı bir tehdit ile Meksika açmazının kucağına düştük dünyaca.

BirGün'den Tolga Mırmırık'ın haberine göre, Amerika Birleşik Devletleri'nin Hiroşima ve Nagasaki'ye attığı atom bombaları, dünyaya nükleer silahların ne kadar dehşet verici olabileceğini gösterdi. Bu olaylar, diğer büyük güçleri de nükleer silahlar üzerinde çalışmaya yönlendirdi. Kanada ve İngiltere, bu yarışta başı çekiyordu. Savaş sırasında ABD’nin Manhattan Projesine uranyum tedariği ile ön planda olan Kanada’ya 1943 yılında yapılan Quebec Konferansı (QUADRANT Toplantısı olarak geçmektedir) sonrası İngiltere de aktif şekilde dahil oldu. Dünya Savaşı ardından Kanada ve Birleşik Krallık, nükleer silahlar hakkında nasıl ilerlenmesi gerektiği ve kısıtlama konularını tartışmak için ABD’den bir toplantı talep etti.

Baruch Planı

Toplantı sonucu alınan kararlar derlenerek oluşturulan Baruch Planı, Amerika Birleşik Devletleri tarafından 1946 yılında Birleşmiş Milletler'e (BM) sunulan bir öneri paketidir. Bu plan, nükleer silahların kontrol altına alınması, yayılmasının engellenmesi, var olan stokların yok edilmesi ve dünya genelinde nükleer enerjinin sadece barışçıl amaçlar için kullanılması amacını taşımaktadır. Planın adı, dönemin ABD Dışişleri Bakanı Bernard Baruch'tan gelmektedir.

Plan ayrıca, uluslararası bir denetim ve kontrol mekanizması oluşturmayı da öneriyordu. Bu mekanizma, nükleer silah üretimi ve kullanımıyla ilgili bilgilerin paylaşılmasını, denetim ekiplerinin yerinde incelemeler yapmasını ve gerekli yaptırımların uygulanmasını içeriyordu. Ancak plan, uygulanabilirliği ve güvenilirliği konusunda farklı görüşler ve çıkar çatışmaları nedeniyle kabul edilmedi. Bazı ülkeler, özellikle Sovyetler Birliği, planın eksikliklerini ve adil olmayan yönlerini belirtti. Tartışmalar sonucunda plan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda kabul edilmeyerek rafa kaldırıldı. Plan, nükleer silahsızlanma konusundaki erken uluslararası girişimlerden biri olarak önemlidir. Ortaya konulan hedefler, daha sonraki yıllarda diğer anlaşmalar ve müzakerelerle tekrar gündeme gelmiş ve bugün hala uluslararası alanda önemini korumakta.

Nükleer silahlanma yarışı, zamanla bazı başarılar elde etse de hala büyük bir tehdit olarak varlığını sürdürüyor. Bugün, dünyada 9 nükleer silah sahibi ülke bulunuyor ve çeşitli bölgelerde gerginlikler devam ediyor. Nükleer silahların yanlış ellerde bulunması veya kazara kullanılması, küresel bir felakete yol açabilecek potansiyele sahip.

Yeni Meksika Açmazımız

Yapay Zekâ alanındaki yarışın kökleri, bilgisayarların icat edilmesiyle birlikte başlar. Ancak daha önceki dönemlerde, yetersiz bilgi ve donanım sınırlamaları nedeniyle tam anlamıyla bir yarıştan bahsetmek zordur. 20. yüzyılın ortalarından itibaren ise Yapay Zekâ araştırmaları hız kazanmış ve ülkeler arasında tıpkı nükleer silahlanma yarışına benzer bir rekabet ortaya çıkmıştır.

Yapay Zekâ yarışının önemli bir dönüm noktası, 1956 yılında Dartmouth Konferansı olarak adlandırılan bir etkinlikle gerçekleşti. Bu konferansta, alanın öncülerinden olan bilim insanları, Yapay Zekânın temellerini atmak ve bu alanda ilerlemeyi teşvik etmek amacıyla bir araya geldi. Dartmouth Konferansı, YZ alanında bir dönüm noktası olarak kabul edilir ve birçok ülkede araştırmaların başlamasına ilham vermiştir.

Sonraki yıllarda, Yapay Zekâ alanında üstünlük sağlama ve liderlik için bir yarış başladı. Bu yarışta, özellikle ABD, Çin, Rusya, Kanada, İngiltere, Japonya, Güney Kore ve Avrupa Birliği ülkeleri öne çıktı. Bu ülkeler, Yapay Zekâ alanında araştırma merkezleri kurdu, büyük yatırımlar yaptı ve yetenekli araştırmacıları çekmeye çalıştı. Nükleer silahlara göre daha barışçıl amaçlar taşıyor gibi görülen YZ, gelinen ilerlemeler ile silahlanmaktan farksız bir konuma çok yaklaştı.

Son haftalarda sıkça dile getirilen ama seçim / geçim sorunlarımız sebebi ile gerektiği gibi de ilgilenemediğimiz YZ konusunda çalışan uzman bilim insanlarının çok yoğun endişelerinin sebeplerinden birisi de konunun giderek “Meksika Açmazına” yol açtığının görülmesi. Her ne kadar ilgili bilim insanları endişelerini dile getiriyor ve bu konuda onlarca çalışma yapıyor olsa da konu hakkında sanırım tüm dünyanın yeni bir Baruch Planı’na ihtiyacı var.

Not
"Meksika Açmazı" terimi, bir durumun içinden çıkılması zor, gerilim dolu ve herhangi bir tarafın kazançlı çıkamadığı anlamında kullanılır. Genelde silahlı bir çatışma durumunda tarafların birbirini etkisiz hale getirmek için silahlarını kullanmakla tehdit ettiği, ancak hiçbir tarafın avantajlı bir pozisyon elde edemeyeceği durumu ifade eder. Bu durumda, herhangi bir tarafın saldırmak veya geri çekilmek gibi bir seçeneği olmadığı için bir tür durağanlık ve gerilim söz konusudur.