Birkaç hafta önce Fethullah Gülen Hocaefendi’nin ders halkasında dinleyici olarak katıldım. Hem kendisine sorular sorma imkanım oldu. Hem de talebeleriyle derslerini dinledim…

Fethullah Gülen Hocaefendi’nin ders halkası dediğimizde, 1985’ten beri İlahiyat Fakültesi mezunlarına tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf alanlarında İslam'ın klasik eserlerini okutmasını anlıyoruz. Her dönem bu halkada 30 kadar talebe bulunuyor.

Bu mekanda yapılan diğer sohbetlere de geniş manada ders halkası diyebiliriz. Çünkü hem birinci ders halkasının dinleyicisi oluyorsunuz, hem de Hocaefendi’nin farklı konulardaki konuşmalarına katılma imkanı buluyorsunuz. Bu hususiyeti sebebiyle bu mekana “kamp” diyoruz. Ders, ibadet, tefekkür ve bunların neticesinde insan ruhunda bir yenilenmeye sebebiyet veren kamp… 

Bu yazıda, kampta geçirdiğimiz iki gün boyunca hem güncel meseleler hem de diğer konularla alakalı aldığım notları sizlerle paylaşacağım…Tefsir dersinde, not aldığım iki cümle şöyle:

Daha sonra Hocaefendi’ye, “Bu mesele ileride tıbbın erişebileceği seviyeyi mi ifade ediyor” diye sorduğumda şunları ifade etti:

Bunlar, Bakara Suresi’nin dördüncü ayetinin tefsiri ile alakalı Hocaefendi’nin söylediği ifadeler. Daha geniş bilgi icin “Bir İcaz Hecelemesi” eserinde bu ayetin tefsirinin ve “hayat”ın ele alındığı  bölümlere bakabilirsiniz. (Hazret-i İsa ile ilgili Kur’an ayeti Maide suresi 110. Hazret-i İsa’nın ölüleri diriltmesi, körleri iyileştirmesi ve çamurdan kuşa üfleyerek canlı kuşa dönüştürmesi anlatılıyor).

Hocaefendi’nin çok önemli bir hususiyeti etrafındaki insanlarla sürekli alakadar olması… Ziyarette bulunan genç yaşlardaki bir misafire dönerek kaç kilo verdiğini sordu. Bu genç, epey kilo vermiş. Hocaefendi daha sonra bu gence annesini de sordu ve “Kilo insanların sırtlarında taşıdığı bir yük.” dedi. Problem değilse mide küçültme gibi tedavilerin yapılması gerektiğini ifade etti.

Koronavirüsü kastederek, “Virüs biraz elini eteğini çekti gibi…” dedi ve salonda konuya bilen bir misafire dönerek bilgi almak istedi. Bu misafir virüsün yeni varyantlarının çıktığını ve uzmanların aşı tavsiye ettiğini belirtince Hocaefendi, “Aşı yapılsın, ben de hep aşı yapılsın diyorum” diyor.

Hocaefendi, modern tıbbın verilerine göre amel ediyor. Korona aşısı çıkınca doktorların tavsiyesi ile her iki aşıyı da çok erken oldu.

Burada, “Aşıya itiraz eden önemli bir kesim var. Aşı insan bedenine zarar veriyor diyerek itiraz ediyorlar.” dedim.

Hocaefendi; şu soruyu sordu: 

“Aşı olan bazı insanlar öldü” dediğimde cevabı şöyle oldu:

Hocaefendi’nin bu virüs sebebiyle üzerinde durduğu bir diğer nokta, aşı olmayanların topluma ve kendilerine verebilecekleri zarar… 

Bugün Hizmet Hareketi mensuplarının dünyanın dört bir tarafında diğer din mensuplarıyla münasebetleri açısından muazzam bir ölçü: Bakara suresinde ehl-i kitap ile alakalı ayetlerin tefsirinde Hocaefendi şu değerlendirmeleri yapıyor:

Hocaefendi’nin bahsettiği bu konunun tarihi hakikatleri için, Harvard Üniversitesi tarih profesörü Glen W. Bowersock’un, 2017’de yayınlanan “İslam'ın Potası”’(The Crucible of İslam) eserine bakmak yeterli… 614’te İranlılar Kudüs’e girince, şehri yıkıp Hristiyanları katlediyorlar ve Büyük Haç’ı götürüyorlar. Daha sonra Romalılar, İranlıları yenilgiye uğratıyor ve 629’da Kudüs tekrar el değiştiriyor.

Prof, Bowersock, İslam’la birlikte yaşananları ise şöyle anlatıyor:

Ders halkasından notlara devam edelim. Bugün Hizmet insanlarının maruz kaldığı sıkıntılara temas eden Hocaefendi, “Üzerimize toptan gelindi. Bize düşen sabretmek… Sabreden zaferyab olur… İki insan olduğu bir zamanda bile Efendimiz, Tasalanma Allah bizimle beraber diyor…”

Kur’an ayeti de Müslümanlara, “Ey iman edenler sabredin, sabır yarışında düşmanlarınızı geride bırakın” demiyor mu? (Ali İmran suresi 200. ayeti).

Bir misafir Hizmet Hareketi'nin daha önceki dönemlerde de baskılara maruz kaldığını, ama her seferinde hizmetlerin daha da inkişaf ettiğini söyleyince Hocaefendi, ellerini bir makas gibi açarak şöyle diyor: 

İki-üç sene önce Avustralya’dan gelen iki akademisyen misafirinize, Hizmet’in maruz kaldığı baskılar için "sonunda insanlığın vicdani galip gelecek demiştiniz” dediğimde cevabı şöyle oldu: 

Bir yabancı gözlemci olarak, Prof, Jon Pahl da, “Fethullah Gülen, Bir Hizmet Hayatı” kitabında, “Hizmet hareketi her baskı döneminden sonra daha da güçlenerek yoluna devam etti” diyor. İnşallah bu hakikatin tekrar tahakkukunu bekliyoruz.

Hocaefendi bu mevzulara temas ederken şu soruyu sordum: 

“Üzerinde çok durduğunuz bir konu İslam düşüncesinin dokuzuncu ve onunca yüzyıllarda zirve yapması ve sonra gerilemesi… 

"Hizmet’in eğitim kadrolarının, birinci İslam rönesansı gibi yeni bir rönesans noktasında bir mesuliyetleri var mı?” 

Cevabı şöyle:

Batılı bir çok yazar; İslam dünyasında duraklama ve gerilemeye sebep olarak İmam Gazali’nin “Filozofların Tutarsızlığı” eserini ve duruşunu gösteriyor. Onlara göre; İmam Gazali bu tavrı ile felsefeye savaş açtı ve 11. Yüzyılın sonundan itibaren İslam dünyasında serbest düşünce ortamı kayboldu.

Batılı diğer bazı yazarlar ise konuya daha geniş ve objektif yaklaşıyorlar. İmam Gazali’nin Batıda Pascal ve Aydınlanma filozofu David Hume gibi isimleri etkilediğini ifade ediyorlar. İmam Gazali ile alakalı belki de en objektif eser; Oxford Üniversitesi’nin 2009’da yayınladığı “Gazali’nin Felsefi İlahiyatı (Kelamı)”… Yazarı, Yale Üniversitesi İslami Araştırmalar profesörü Frank Griffel. 

Bu eserde; İmam Gazali’nin seçkin bir düşünür ve İslam aleminde en etkili alim ve filozoflardan biri olduğu vurgulanıyor. İmam Gazali o dönemde, Müslüman filozoflara 20 konuda itiraz ediyor. Bu 20 maddenin bazıları doğrudan İslam itikadına ters düşünceler: Allah’ın yaratma iradesine sınırlar getiren fikirler ve ruh insan bedenini terk ettikten sonra bir daha bedene dönmez düşüncesi gibi… 400 sayfalık bu kitaba göre, aslında İmam Gazali’nin İslamın ruhuna uygun yeni bir felsefe tahkim ettiğini söyleyebiliriz. (Al-Ghazali’s Philosophocal Theology, Frank Griffel, Oxford University Press, 2009). 

Hocaefendi’ye, ne zamandır aklımda olan bu konuyu sordum.

Hocaefendi bu soruya cevap verirken İmam Gazali’nin o dönemde İslam'ın içine sızan şeylere karşı kararlı davrandığını, işte bu tavrına “sertlik” denildiğini ifade etti.

O dönemde Şii akımlar ve Mutezile, İslam dünyasında bayağı karışıklığa sebebiyet vermiş, doğal olarak insanların kafaları karışmış. Hatta bazı araştırmacılar, 950-1050 arasına “Şia asrı” diyorlar. İşte İmam Gazali’nin bu tavrı, bu akımlara karşı bir ihtiyaç olarak ortaya çıkıyor. 

Hocaefendi, “Dini İlimlerin İhyası” eserini hatırlatarak İmam Gazali için, “Çok güçlü bir insan” dedikten sonra Filozof İmmanuel Kant’ın bir kitabına atıf yaptı ve şöyle dedi: 

Demek ki mesele felsefe düşmanlığı değil, felsefe adına söylenenler…

Diğer taraftan Hocaefendi, İslam'da düşünce özgürlüğü ortamının çok önce, Emeviler dönemindeki baskıyla zedelenmeye başladığını ifade ediyor. 

Daha önceleri bir konuşmasında da düşünce hakkında şu yaklaşımı sergilemişti:

Hadis derslerinde Hocaefendi’nin üzerinde en çok durduğu konulardan biri, hadis rivayet eden zatların nasıl titiz bir hayat yaşadıkları ve taşıdıkları muazzam öğrenme merakı… Şöyle diyor:

Cuma günü, cuma namazından sonra dışarıda açık alanda yapılan sohbette bayanlar da vardı. İkram gelince Hocaefendi, ikramın bayanlardan başlamasını istedi. Sohbetin bitiminde kalktığı zaman da bayanlar tarafına dönerek “Müsadenizle” diyerek kalktı. 

Zannediyorum, bu enstantane, Hocaefendi nezdinde kadınların konumuna dair cok önemli bir şeyi ifade ediyor. Hadis derslerinde Arapça okunan hadislerin daha sonra tercümelerine baktım. Erkeklerin, kadınlar ve çocukların camideki namaz safları ile alakalıydı. Kadınların hayatın her alanında var olmasını salık veren bir diğer önemli husus…        

Günümüzde Afganistan ve İran gibi yerlerde kadına dini prensiplerden uzak yaklaşımı görüyoruz. Gülen bir konuşmasında kadının toplumdaki yerini de net ortaya koyuyor:

Cihangirleri anneler yetiştirir. Büyük insanları, İnsanlığın İftihar Tablolarını hep anneler şekillendirir. Kadın kendine âit bu meziyetlerle, erkek de yine kendisine âit kabiliyetlerle örfaneye iştirak ederse, bu bütünleşmeden cennet ikliminin yaşandığı bir aile ve fazilet topluluğu vücûda gelir.

Bir manada kadın ve erkek ayırımı yapmıyoruz. Yani fiziki durum ayrılığı filan var. Bence kadın ve erkek bir hakikatın iki yüzü gibi olmalı. Kadınsız erkek, erkeksiz kadın olmayacağı ilk hilkatle ortaya çıkmış. Hazreti Adem'in kadınsız cennetteki istırabı ve kadınla bütünleşince, cennetin gerçek cennet olması da biraz işte bu iki varlığın bu çiftin beraber bulunmasına bağlıdır.

İslam açısından bu meseleyi bakacak olursak. Peygamber Efendimiz (sav), Kuran, Kuran'daki öğretiler kadını erkekten tefrik etmemiştir. Zannediyorum ifratlara tefritlere giriliyor, yani denge bozuluyor burada. Bu iki varlık bazı hususi yanlarıyla birbirinden ayrılırsa, mesela erkeğin fiziki gücü vardır, ama kadının da psikolojik gücü vardır. Ve bunu erkeğine karşı her zaman kullanabilir. Allah yaratırken, maddenin en küçük parçalarından kainatlara kadar, hatta madde karşısında antimadde koyarak, böyle bir birlik meydana getirmiştir. Ayırıma gerek yoktur.