Moskova ile Pekin arasında stratejik ve ticari ilişkiler ABD/Batı rekabeti ekseninde hızla gelişiyor. Günümüz jeopolitik konjonktür göz önünde bulundurulduğunda bu gelişme iki başkent arasında kaçınılmaz bir hale dönüştü. İki ülke yönetimi “ABD’nin baskın olduğu tek kutuplu bir düzen yerine çok sesliliğin olduğu bir dünya” vurgusunu sık sık dillendirilmeye başladı. Rusya ve Çin, ekonomik potansiyelleri, siyasi ve askeri güçleri ile Amerikan egemenliğini küresel tehdit olarak görüyor. İki ülkenin bulunduğu coğrafya, doğal kaynaklar açısından zengin ve gerek ekonomik, gerek ticari, gerekse sosyo-kültürel bağlamda ciddi bir potansiyele sahip. Bütün bunların etkisiyle ticari veriler son zamanlarda her ay rekor kırıyor.

Rusya ile Çin arasındaki ticaret hacmi tarihi en yüksek seviyelere ulaştı. Mesela 2022'de yüzde 29,3'lük artışla 185 milyar doları gördü. Bu yılın ilk dört ayında ise yeni rekora ulaştı. Rusya, Çin’e gaz ihracatı yapan ülkeler arasında ilk sıraya çıktı. Aynı zamanda Suudi Arabistan'ı geçerek Çin'in en büyük petrol tedarikçisi haline geldi. Pekin ve Moskova, Trans-Sibirya ve Trans-Asya yolları boyunca ulaşımı önemli ölçüde artıracak yeni projeler hazırlıyor.

Moskova ve Pekin arasında üst düzey ziyaretler çok sıklaştı. Geçen senenin sonunda, Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Dmitri Medvedev, Pekin'de Çin Lideri Şi Jinping ile bir araya gelmişti. Pekin'deki Devlet Konuk Evi’nde yapılan görüşmede Çin Komünist Partisi ile Birleşik Rusya Partisi arasındaki etkileşim ve ikili işbirliği konularının yanı sıra endüstriyel işbirliği de dahil olmak üzere tüm alanlardaki stratejik ortaklıklar masaya yatırılmıştı.

Mart ayında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping üç günlük resmî ziyaret çerçevesinde Moskova’ya geldi ve Rus lider Vlademir Putin ile kapsamlı görüşmeler yaptı. Askeri ve ticari başta olmak üzere çok yönlü ortaklık ve stratejik işbirliğinin derinleştirilmesine dair ortak bildiriyi imzaladı. Bu arada savunma, dışişleri ve ticareti geliştirmeden sorumlu bakanlar karşılıklı ziyarette bulundular. 

Bu hafta başında ise, Çin’in Şanghay kentinde düzenlenen Çin Rusya iş forumu kapsamında Rusya Başbakanı Mihail Mişustin, Çin Devlet Başkanı Şi Jinping ile görüştü. Şi, Rus Başbakanı’nı Pekin’in Büyük Halk Salonu’nda özel ilgiyle kabul etti. Görüşme öncesi açıklamalarda bulunan Rusya başbakanı, Moskova ve Pekin'in "yüzyıllık iyi komşuluk, ortaklık ve işbirliği bağları" ile birbirine bağlı olduğunu söyledi. “Ülkelerimiz, kollektif Batı'nın küresel hakimiyeti sürdürme, yasa dışı yaptırımları kullanarak bağımsız devletlere kendi isteklerini empoze etme girişimlerine hep birlikte direniyor" diyen Mihail Mişustin, Rusya Federasyonu ve Çin'in "bu tehlikeli özlemleri kararlılıkla reddedeceklerine ve ortak stratejik hedeflerine doğru emin ilerleme için elverişli koşullar yaratacaklarına" olan güvenini dile getirdi.

İki ülke ilişkilerinin gelişimine ilişkin verilerin paylaşıldığı forumda Başbakan Yardımcısı Aleksander Novak, 2023'te Rus enerji kaynaklarının Çin'e ihracatında yaşanan büyümenin yüzde 40'a ulaştığını söyledi. Rusya'nın şu anda enerji endüstrisi için eksik olan ekipmanları, özellikle katalizörleri sağlamak için Çinli ortaklarla çalıştığını da sözlerine ekledi. Çin ile işbirliğini geliştirmek için ana alanlardan birinin enerji sektörü olduğuna dikkat çeken Novak, sadece dev hacimlerde büyüyen enerji kaynaklarının arzı konusunda değil, ikili işbirliğinin çok çeşitli konularda arttığını söyledi.

Petrol arıtma endüstrisi için teknolojik ekipman alanında Rusya, Çinli petrokimya şirketi Sinopec ile işbirliği yapıyor. Bu şirketle ortak üretim için Rusya'ya katalizörler tedarik ediliyor. ABD ve AB ülkelerinin Rusya'ya uyguladığı yaptırımlar arasında rafinerilerin yüzde 95'inde ihtiyaç duyulan rafinaj katalizörlerinin tedariki de yer alıyor. Ulusal Enerji Enstitüsü'nün tahminlerine göre, Rusya'nın katalizör ithalatına bağımlılığı, yüzde 70-80 oranında çok yüksek gözüküyor.

Çin Gümrük İdaresi'nin bildirdiğine göre, bu senenin ilk dört ayında Rusya'dan Çin’e sıvılaştırılmış doğal gaz arzı yüzde 50 artarak 2.14 milyon tona, değer bazında yüzde 26,3 artışla 1,65 milyar dolara yükseldi. Aynı dönemde boru hattından gaz ihracatının değeri ise yıllık bazda 2,23 kat artarak 2,33 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Rusya ile Çin arasındaki ticaret hacmi, bu yılın ilk 4 ayında yüzde 41 arttı. Ocak-Nisan döneminde Rusya ile Çin arasındaki ticaret cirosu, 2022 yılının aynı dönemine göre yüzde 41,3 artışla 71,15 milyar dolar oldu. Çin Devlet Başkanı Şi Jinping'in Moskova'da yaptığı görüşmenin ardından Pekin ve Moskova, ticareti artırma ve yapısını "optimize etme", lojistiği geliştirme ve mali işbirliği seviyesini yükseltme konusunda anlaştıklarını duyurmuştu. Bu bağlamda iki ülke arasındaki ticaret artarak devam ediyor. 2022’de ise Rusya ile Çin arasındaki ticaret hacmi de rekor kırarak tarihi en yüksek seviyelere ulaşmış ve yüzde 29,3'lük artışla 190,27 milyar dolara yükselmişti. 

Rusya’ya yaptığı otomobil ihracatını rekor seviyede artıran Çin yılın ilk üç ayında Japonya’yı geçerek, dünyanın en büyük otomobil ihracatçısı oldu. Resmi gümrük verilerine göre Çin bu yılın ilk üç ayında geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 58’lik bir artış 1 milyon 70 bin araç ihraç etti.

Çin’in otomotiv ihracatındaki artış, batılı otomotiv üreticilerinin politik baskılara boyun eğerek Rusya’dan çıkması nedeniyle oldu. Rusya’nın ülkeden ayrılan batılı otomotiv üreticileri yerine Çin’e yönelmesi, Pekin için kaçınılmaz bir fırsata dönüştü.

Benzer bir durum akıllı telefon satışlarında da söz konusu. 2023'te Amerikalı firmaların yerini aktif olarak Çinli markalara bırakabileceği konuşuluyor. Rus GSM firması MTS'ye göre en popüler akıllı telefon markaları adet olarak pazarın yüzde 33’üne sahip olan Çinli Xiaomi ve alt markası Poco oldu. İkinci sırada Güney Koreli Samsung (%19), ardından Realme (%14), Apple (%10) ve Tekno (%7) olarak sıralandı. Para kazancı açısından, Apple pazar lideri olmaya devam ediyor (%34), ardından Samsung (%31), Xiaomi ve Poco (%24), Realme (%8) ve Tecno (%3) geliyor.

Sonuç olarak, Batı’nın Rusya’ya uyguladığı ağır yaptırımlar ve 2022’nin sonunda yürürlüğe koyduğu petrol ve gaz ambargoları Rusya’yı özellikle ticarette Çin’e işbirliğine zorladı. Moskova ve Pekin'in siyasi ve ticari yaklaşımları haliyle büyük ölçüde örtüştü. Bölgesel ve uluslararası konularda görüş alışverişinde daha fazlaca bulunmaya başladılar. BM dahil olmak üzere stratejik dış politika koordinasyonu, Şangay İşbirliği Örgütü, BRICS ve G20 dahil olmak üzere diğer çok taraflı platformlarda ortak stratejik işbirliği ve Ukrayna krizi de dahil olmak üzere eski Sovyet bölgelerindeki durumu beraber tartışmaya başladılar. İki ülke pandemi sürecinde askıya alınan karşılıklı turist gruplarının vizesiz seyahat programını tekrar yeniledi. Karşılıklı olarak açıklanan ticari veriler aydan aya artıyor. Bu ivme daha da hız kazanacak gibi. Çünkü petrol, gaz, madenler, teknoloji ürünleri, tahıl ve silah sanayi gibi alanlar gelişmeye açık olarak görülüyor.