AKP lideri Tayyip Erdoğan’ın 15 Temmuz 2018 tarihinde yayımladığı 9 Numaralı Kararname ile kendisine uluslararası sözleşmelerden çekilme yetkisi tanıdığı ortaya çıkmıştı.

Erdoğan, Türkiye dahil Avrupa Konseyi üyesi 20 ülke tarafından onaylanan ve kadına yönelik şiddeti engel olmayı hedefleyen sözleşmeden 20 Mart 2021 tarihinde yayımladığı kararname ile tek taraflı çekilmişti. Sözleşme 11 Mayıs 2011’de İstanbul’da imzaya açıldığı için “İstanbul Sözleşmesi” ismiyle anılıyor.

Habertürk TV’de Muharrem Sarıkaya ile Serap Belet’in sorularını cevaplandıran TBMM Başkanı Şentop, Cumhurbaşkanı kararnamesiyle İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılmasının anayasaya aykırı olmadığını iddia etti.

Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın istediği uluslararası anlaşmadan kararname ile çıkabileceğini belirtti. 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi örneğini veren Şentop, “Cumhurbaşkanı, İstanbul Sözleşmesi’nden kararname ile çekildiği gibi Montrö’den de diğer uluslararası anlaşmalardan da çekilebilir.” dedi.

1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı tanıyor.

Sözleşme, Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini teminat altına alıyor. Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin geçişini ise sınırlandırıyor.

 

Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimi ile her zaman yakından ilgilenen Birleşik Krallık’ın Türkiye’yi desteklemesine paralel olarak Balkan Antantı Daimi Konseyi’nin 4 Mayıs 1936’da Belgrad’da yaptığı toplantıda Türkiye’nin teklifini destekleme kararı alınmıştı.

Türkiye’nin girişimi Lozan Boğazlar Sözleşmesi’nin diğer akitleri tarafından da kabul edilince boğazların rejimini değiştirecek olan konferans, 22 Haziran 1936’da İsviçre’nin Montrö şehrinde toplanmıştı.

İki ay süren toplantılardan sonra 20 Temmuz 1936’da Bulgaristan, Fransa, Büyük Britanya, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye tarafından imzalanan yeni Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye’nin kısıtlanmış hakları iade edilmiş ve boğazlar bölgesinin hükümranlığı Türkiye’ye geçmişti.

Türkiye, İstanbul Boğazı’ndan geçen yabancı gemilerden sadece kılavuz ve römorkör talep etmeleri hâlinde ücret alabiliyor.

Daha önce imzalanan saldırmazlık antlaşması uyarınca Türkiye, Sovyetler Birliği’nin de desteğini alınmıştı. 9 Kasım 1936’da yürürlüğe giren ve Milletler Cemiyeti (Birleşmiş Milletler) Sözleşme Serisi’ne 11 Kasım 1936’da kaydedilmişti.