Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Anayasa Mahkemesi Başkanı olduğu sırada, daha sonraları AK Parti’de önemli makamlara gelecek bir arkadaşını yemeğe davet eder. Türkiye’deki yapısal sorunların ve siyasetin konuşulduğu yemeğin sonunda Sezer, “Bu ülke tam demokrasiye zor geçer. Özgürlüklerin önündeki engeller zor kaldırılır.” der ve söylediklerini gerekçelendirmek için konuğunu elinden tutarak pencereye doğru götürür. Anayasa Mahkemesi’nin en üst katından dört bir yanı görülen Çankaya Köşkü’nü işaret eder: “Bak, cumhurbaşkanı şurada çalışıyor, etrafındaki şu binalar da askerlerin... Görüyor musun askerler Cumhurbaşkanlığı’nı çepeçevre kuşatmış durumda. Sistem çağdaş demokrasiye nasıl ulaşacak?” Zaman Gazetesi Ankara Temsilcisi Mustafa Ünal’ın aktardığı diyalog, Sezer’in henüz gündemimize girmediği ‘hâkimlik’ yıllarına rastlıyor. 24 Nisan 1999’da Anayasa Mahkemesi’nin 37. kuruluş yıldönümü’nde yaptığı konuşma, özgürlük ve hukuk devleti manifestosu niteliğindeydi. Bir yıl sonra bu sefer cumhurbaşkanı adayı sıfatıyla cumhurbaşkanlığı yetkilerinin daraltılması gerektiğini vurgulayıp 82 Anayasası’nı eleştirince ve Yüksek Askerî Şûra kararlarının yargı denetimine tabi tutulmasını önerince artık onu bütün Türkiye tanımaya başladı. “Sezer konusunda dikkatli olalım diye siz uyarmışsınız galiba.” dediğimde, telefondan gelen kahkaha sesi sözümü kesiyor: “O ben değildim. Keşke öyle olsaydı, ben tam tersine, seçilmesi için elimden geleni yaptım.” Bülent Ecevit, Fazilet Partisi lideri Recai Kutan’a cumhurbaşkanı adayını açıkladığında odadaki 6 kişiden biridir Prof. Mehmet Bekaroğlu. Önce orada, sonra grup toplantısında Sezer’in adaylığı değerlendirilecek, Bekaroğlu, Vecdi Gönül, Bülent Arınç ve diğer 35 kişi oylarını Sezer’e vereceklerini deklare ederken, sadece Şeref Malkoç, aslında onun demokrat olmadığını iddia edecek ve taraftar toplayacaktır. Sami Selçuk’un ismi geçtiğinde, ‘yargıçlar demokrasisi’ öngördüğü ifade edilerek, en demokrat adayın Sezer olduğu tekrar vurgulanır. Bekaroğlu’nun gayreti bununla sınırlı kalmaz. Sezer’in o meşhur konuşmasını İslamî düşünce dergisi Umran’da yayımlatır, 550 adet çoğaltarak bütün milletvekillerine dağıtır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Başkanlığına özgürlükçü bir kişinin gelecek olması herkes gibi onu da heyecanlandırmaktadır. Görevinin birinci yılında kırmızı ışıkta duran, market alışverişinde görülen halkçı ve demokrat Sezer, tıpkı sözleri gibi hatıralarda kaldı. Bize onun hakkında bilgi aktaracak Cumhurbaşkanlığı muhabirliği de… “Cumhurun başı niye cumhurun içinde değil” sorusu bile demode artık. Eleştirdiği cumhurbaşkanlığı yetkilerini sonuna kadar kullanmış, 12 Mart Muhtırası’nın cuntacı sivili İlhan Selçuk Köşk’ün gediklisi, ‘ben yokum aslında içindeki asker olmasa’ şarkıları söyleyen Kanaltürk tek muteber medya kanalı olmuştu. Bu soldan hizaya gelmişlik hâli, AK Parti hükümetiyle birlikte başlayan resepsiyon yasaklarının, yüzlerce vetonun, soğuk geçen Ankara günlerinin, yurtiçinde ve dışında süregelen vizyonsuzluğun son noktasıydı. Özgürlükçü Sezer gitmiş, gün görmemiş laiklik tanımları, sosyal siyasal teorileriyle dağa taşa yasak koymayı öneren bir kişi gelmişti. Anayasa’yı anlatmak yerine fırlatmayı, konuşmak yerine küsmeyi tercih etmişti bir kere. Her zaman çıkarlarını maksimize etmeye çalışan siyasetçilere(!) ders vermiş, gönüllü muhalefet liderliğine soyunmuş, tasarruf yapmış, “Sezer beni telefonla aradı.” diyen birkaç gazeteci esnafı kendini şanslı addetmişti. İnsanlar değişebilir, dönüşebilir, dönüşmüş gibi gözükebilir, aslında hiç dönüşmemiş de olabilir. Elbette Sezer’in 180 derecelik dönüşü, bu tartışmalar dâhilinde. Sezer hiç röportaj vermedi, özenle hazırlanmış yazılı metinler çerçevesini asla aşmadı, “Bize samimi açıklamalarda bulundu.” muhtevalı bir haber de beklenmiyor artık. Dosyaya başlarken elimizde şu soru vardı: Özgürlükçü, demokrat biri nasıl oldu da totaliter düşünceleri seslendiren bir kişiye dönüştü? İktidar insanları dönüştürürdü tamam, devlet gerçeği kafaya dank ederdi o da tamam, fakat Cumhurbaşkanı Sezer’in bambaşka bir hikâyesi vardı belki de. Asıl soru, Sezer gerçekten demokrat mıydı? Yoksa demokrat görüntüsü, daha sonra onu Köşk’e çıkaracak projenin bir parçası mıydı? Sezer, devlet başkanı sıfatıyla gündemimize girse de siyasî bir geçmişi yoktu ve onun politik görüşlerine aşina değildik. Dünyaya nereden ve nasıl baktığı, hangi siyasi kanaatlere yakın olduğu, devlet yönetimi ile ilgili ideolojik yaklaşımları vs… Başlangıçta hedefimiz bütün konuşmaları üzerinden bir Sezer portresi çıkartmaktı. O ‘muhteşem’ iki konuşmayla diğer yüzlerce konuşma arasında bir bağ aramaktı belki de. Ancak, Köşk öncesi ve sonrası bütün metinler gözden geçirildiğinde kendisini Çankaya’ya çıkaran manifesto ile diğer metinler arasında bir bağ bulunmadığı gibi, onların toplamından ahenkli bir dünya görüşü de çıkmıyordu ortaya. Hakkında çok şey bilinmeyen bir kişi Sezer. Bir dönem beraber çalıştığı mesai arkadaşları bile onun hakkında iki üç cümleden fazlasını sarf etmiyor. Görevini düzgün yapmaya özen gösteren, ‘sosyal’ etkinliklere katılmayan, kurum içi faaliyetlerde gevşemeyen biridir o. Hâkim Bey, onun muhtemelen uzun yargı yıllarında genç stajyerden kıdemli hâkimlere kadar herkese yönelttiği bir nezaket hitabı. Yargıtay 2. Daire üyesiyken daha çok boşanma gibi aile hukuku davalarına bakmaktadır. Yargıtay yıllarında yanında stajyerlik yapan bir avukat onun için, “Dikkatli bir hukukçu olarak biliyorduk. Çok konuşmazdı, haftalık müzakereler esnasında şakalaşmalara, muhabbetlere hiç iştirak etmezdi. Bize hitap ederken Hâkim Bey derdi. Bu iz bıraktı bizde.” diyor. 2 ay birlikte çalıştıkları Sezer’in ‘ideoloji’ çağrıştıran herhangi konuşmasını hatırlamıyor. Hukuk fakültesi yıllarından bir hocasını aradığımızda onun hakkında anlatacak çok bir hatırası olmadığını söylüyor. Sezer cumhurbaşkanı olduğunda mikrofon uzatılan hocalarının görüşleri de ‘sessiz sakin’le sınırlı. ‘Köşk’teki Hâkim’ kitabından öğrendiğimize göre lisede de, üniversitede de şamatanın ortasında ‘tamam arkadaşlar çok vakit geçirdik, biraz da ders çalışalım’ diyen biridir kendisi. “Bizlerin siyasi yanı ağır basarken o hep ders çalışırdı.” diyor Hasan Fehmi Güneş. Öğrenci olaylarının içinde onu göremesek bile cumhurbaşkanı seçilmesiyle ilk yanına aldığı Kemal Nehrozoğlu ve hâlâ en yakın arkadaşı olan Hasan Fehmi Güneş aktivisttir, meydanlarda görülmüşlerdir. Ama dikkat çeken bir nokta Sezer’in, Metin Toker’in çıkarttığı, 27 Mayıs’ın en büyük destekçilerinden Akis dergisinin müdavimi olmasıdır. 10. Cumhurbaşkanı Sezer, Selanik’e bağlı Serez kasabasından 1924 Mübadelesi ile Afyon’a, Rumlardan boşaltılan mahalleye yerleştirilen bir aileye mensup. Baba Mehmet Sezer uzun yıllar Afyon’da başöğretmenlik yapar. Süleyman Demirel gibi Afyon Lisesi’nden mezun olur Sezer. En başarılı dersleri askerlik, felsefe, kimya, beden olurken, Türkçe-kompozisyon ve müzik zayıftır. Eşi Semra Hanım’la üniversite yıllarında tanışıp evlenir. Sezer’in kendi ve eşinin ailesiyle sıcak ilişkileri olmadığı biliniyor. İlk görev yerleri Diyarbakır-Dicle, Yozgat-Yerköy. 4-5 yıllık taşra görevinden sonra bir süre Yargıtay Tetkik Hâkimi olarak çalışır. 1983’te Yargıtay üyeliğine, 1988’de Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilir. Yekta Güngör Özden ve Vural Savaş’la yıldızları barışmaz, 28 Şubat sürecinde askerî brifinglere katılmaz. Cumhurbaşkanlığı’nın ilk yılında piyasaya çıkan “Köşk’teki Hâkim” Sezer hakkında yazılmış tek eser. Kitabın yazarı Abdullah Muradoğlu, o günkü verilerle demokrat bir Sezer portresinin çıktığını; ama bugün tekrar yazmış olsa bambaşka bir portre çıkacağını söylüyor. Bu anlamda kendisi için bir yanılma söz konusu olsa bile ‘umut işkencesi olmasın’ gibi rezervler koyma ihtiyacı hissediyor. Ayrıca büyük bir hayal kırıklığı olmadığını söylüyor Ahmet Necdet Sezer için; “Özellikle başörtüsü konusunda tutumu biliniyordu, çoğu sorun da oradan çıktı.” FİKİRLERİ KADAR KİŞİLİĞİ DE ETKİLİ Sezer, Anayasa Mahkemesi Başkanı olduğu yıllarda da tasarruf yapar. A4 kâğıtlarının arkasının kullanılması konusunda ısrarcıdır. Her yıl ne kadar tasarruf yaptığını tıpkı cumhurbaşkanlığı yıllarında olduğu gibi ilân eder. Anayasa Mahkemesi’nde uzunca bir dönem onunla çalışan bir hukukçu, Sezer’in en bariz özelliğinin eğer hoşlanmadığı bir şey söz konusu ise bunu sözleriyle değil tavrıyla belli etmesi olduğunu söylüyor. Sözgelimi bir sebeple kızmışsa randevu vermiyor ya da kendi imzasını bekleyen konularda aceleci davranmamakla o kişiyi cezalandırıyor. Ve çok çabuk küsüyor. Bütün bu özellikleri cumhurbaşkanlığı sırasında da devam eder. Dönemin Cumhuriyet Başsavcısı Vural Savaş’ın DEHAP’ın seçime girmesine mâni olunmasına dair Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı müracaata ret oyu vermesini demokratlık olarak yorumlayanlar, bu tavrının Vural Savaş’a karşı duyduğu kişisel hislerle alakası olabileceğini bilmiyorlardı. Devlet protokolünde 2. sırada yer alan TBMM Başkanı Bülent Arınç’la görevi boyunca sadece ‘iki’ defa görüşmesi sadece Münevver Hanım’ın başörtüsüyle izah edilemeyeceği gibi. Ali Babacan’ı fırçalaması kendisine yönelik yapıldığını düşündüğü hiçbir olayı unutmadığının göstergesi aynı zamanda. Cumhurbaşkanı Sezer’in eylemlerini sahip olduğu ideoloji kadar belki de daha çok kişiliği, ilişkileri ve kızgınlıkları belirliyor. Sözgelimi Sezer, Kemal Gürüz YÖK başkanıyken uygar ülkelerdeki üniversite yönetimlerini örnek göstererek YÖK’ü, üniversitede demokrasiye engel teşkil ettiği gerekçesiyle eleştiriyor. Bir süre sonra, Sezer’in Anayasa Mahkemesi yıllarından ahbabı ve meslektaşı Prof. Erdoğan Teziç’in YÖK başkanı olmasıyla birlikte ne böyle bir eleştiri kalıyor ortada ne de YÖK’e karşı bir tutum… Tıpkı, cumhurbaşkanlığının geniş yetkilerine, YAŞ kararlarının yargı denetimi dışında kalmasına, Anayasa Mahkemesi üyelerinin cumhurbaşkanınca atanmasına karşı olmadığının anlaşılması gibi. Mahkeme yıllarında beraber çalıştığı kişiler Sezer’in aslında iyi bir hatip olduğunu söylüyor. Bir eski mesai arkadaşına göre Sezer’in cumhurbaşkanlığı sürecinde neredeyse irticalen hiç konuşmamasının tek bir açıklaması olabilir: Hata yapmaktan korkmak. Cumhurbaşkanlığı eski Genel Sekreteri Necdet Seçkinöz’ün giderayak sarf ettiği, ‘en büyük dezavantajı politikaya yabancı olmasıdır’ sözü doğrudur bu yüzden. Memleketi Afyon’da gerçekleşen depreme ‘her şey bittikten’ sonra intikal etmesinin, vardığında ise arabadan çıkmamasının, dinî bayramlarda siyasi mesajlar vermeyi ihmal etmez iken gündemi günlerce meşgul eden olaylar karşısında sessizliğe bürünmesinin en insaflı izahı bu olabilir herhalde. 7 yıl boyunca 66 yasayı veto eden, 1806 atamayı geri çeviren Sezer’le AK Parti hükümetinin iletişimi neredeyse protokollerden ibaret. Sadece arşivdeki fotoğraflara dayanarak, Sezer’i Yargı yılı, TBMM, üniversite açışları, Ecevit’in cenazesi gibi protokol muhiti dışında hükümet üyeleriyle yan yana görmek neredeyse imkânsız. Ayrıca hükümetin Sezer’le gayr-i resmi aracılara dayanan bir ilişkisi olmadı. 2B yasasında olduğu gibi Sezer’e akıl hocalığı yaptığı bilinen bazı kişilere yönelik bakan seviyesinde bilgilendirme çabaları da sınırlı. Hükümet üyeleriyle herhangi bir konserde, sosyal etkinlikte gözükmez, Semra Sezer’le Emine Erdoğan’ın Olgunlaşma Enstitüsü’nden giyinmeleri ise istisnadan ibarettir. Sezer’in Köşk’te de devlet dairesi mesaisine uyması, mesai bitiminde işi bırakması bürokratik alışkanlığın devamı niteliğinde. Uzun yıllar Sezer’in benimsediği ‘tarafsızlık’ ilkesi, “MÜSİAD’a gitmemek için TÜSİAD’a, Fatih Üniversitesi’nden muhtemel bir daveti engellemek için Bilgi Üniversitesi’ne ayak basmamak” şeklinde cereyan ediyor. Cumhurbaşkanlığının ilk yıllarında sürdürdüğü bu tuhaf tarafsızlık ilkesini, marjinalliği herkesçe malum Kanaltürk’ün kuruluş yıldönümü gecesinde 4 saat kalarak bozmasını İşçi Partisi lideri Doğu Perinçek, “Elbette kendi tercihidir ama bence isabetli bir karar değildi.” şeklinde yorumluyor. Hem destekliyor, hem çekince koyuyor: “Cumhurbaşkanlığından önce yaptığı konuşmalarda uluslararası hukuku, ulusal devlet ve egemenliğin üstünde gören görüşleri savunduğu için eleştirmiştik. Petrol yasasını veto etmesinde olduğu gibi bağımsızlığı koruyan uygulamalarıyla milletimizin güvenini kazandı. Bununla birlikte Kemal Alemdaroğlu’nun rektörlükten alınmasına onay vermesini bu tutumuyla bağdaşır görmüyoruz.” Alemdaroğlu olayından sonra Perinçek’in Sezer tanımı “Bilderbergçilerin adamı” şeklinde. Sezer’in son bir yıldaki konuşmaları din, özgürlükler, laiklik, sermaye ve kamusal alanla ilgili bir hayli totaliter görüşler taşıdığını gösterdi bize. Son Meclis açılışında yaptığı konuşmasından hareketle, Sezer’in nasıl bir felsefeye yaslandığını Prof. Dr. Atilla Yayla şöyle değerlendiriyor: “Konuşmasında dayandığı felsefe, kurucu rasyonalist, pozitivist ve bilimist (bilim dışı bir bilim anlayışını fetişleştiren) bir felsefe. Bu felsefe özü itibariyle 19. yüzyıla aittir ve 20. yüzyıldaki ürünü totaliter sistemlerdir. Türkiye’de 1930-40’lı yıllara hükmeden bu felsefe, bugün uygarlığa ve çağdaş bir demokrasiye temel oluşturmak bir yana, ona en büyük zararı verecek bir anlayıştır.” CHP’li Ali Topuz aynı konuşma için ‘muhteşem’ demişti. Recep Tayyip Erdoğan’ı daha belediye başkanıyken tanımak isteyen, randevu alıp görüşen ve bunu Türk siyasi hayatına damgasını vuran bütün liderler için yapan ünlü tarihçimiz Prof. Kemal Karpat, Cumhurbaşkanı Sezer’le niye görüşmek istemediğini şöyle açıklıyor: “Sezer’i tanımadım, tanımak da istemedim. Beni çekmedi doğrusu. Bürokrat görüşlü, dar hukukî çerçeve içinde kalan bir adam.” Bu arada, İlhan Selçuk’un bahşettiği Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. adamı vasfını hatırlayan yok. DİN VE VİCDAN BAHSİ Sezer, kamuoyuna yansıyan ilk konuşmasını 1998’de Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşunun 36. yılında vazeder. Burada bolca temel hak ve özgürlüklerden söz ederken iki yerde din ve vicdan hürriyetine vurgu yapar. Temel hak ve özgürlükler din ve vicdan hürriyetini kapsadığı halde ayrıca vurgu yapma ihtiyacı hisseder. Cumhurbaşkanlığından bir yıl önceki son konuşması zaten bir hukuk devleti ve özgürlük manifestosudur. 16 defa temel hak ve özgürlükten söz eder, daha başka konuşmalarında rastlamayacağımız bir biçimde beş kez ‘iç dünya’ kavramını kullanır. Devlet birey için var olmalıdır, korunması gereken de bireyin temel hak ve özgürlükleridir. Öyle bir özgürlük vurgusu vardır ki, her kesim gibi muhafazakârların da büyük sempatisini kazanır. Öyle ki cumhurbaşkanlığından önceki son konuşması, görevinin ilk yılındaki tavırları bu sempatiyi besleyecek, Sezer’in laik kimliği bile tartışmaya açılacaktır. İrticacı, 2. Cumhuriyetçi yakıştırmaları yapılırken, Emin Çölaşan Cumhurbaşkanı’na Ahmet Bey demekle yetinecekti. Cumhurbaşkanı seçilmesiyle birlikte ilk teşekkür konuşmasında ve 2,5 saat süren ilk Meclis açılışında din ve vicdan özgürlüğüne vurgu yapıyor. Cumhurbaşkanlığı boyunca yapacağı yüzlerce konuşmaya bakıldığında bunların son vurgular olduğu anlaşılıyor. Temel hak ve özgürlüklerin ‘olmazsa olmaz’ parçası din ve vicdan özgürlüğü, Sezer’in görevinin ilerleyen yıllarında ‘olmasa da olur’ şeklinde bir seyir izliyor. Tıpkı üçüncü yılında Hacı Bektaş’ta yaptığı konuşmada olduğu gibi: “Temel hak ve özgürlükler, din ve mezhep ayrımı yaratma ya da bu kavram ve görüşlere dayalı bir devlet düzeni kurmak amacıyla kullanılamaz…” Elbette doğru, ancak Sezer, söz konusu kavramı çoktandır temel haklar bağlamından koparıp güvenlik konseptine dâhil etmiştir bile. Aslında ne demek istediği görevinin son yılında yapacağı konuşmalarda daha iyi anlaşılır. AK Parti hükümetiyle birlikte Çankaya’daki tek kişilik resepsiyon davetleri rutine binmiş, NATO gibi uluslararası toplantılarda Başbakan’ı eşsiz görmek sıradanlaşmıştır. 2006’nın son aylarında yaptığı son Meclis açılış konuşmasında şöyle hitap eder: “Dinin, bireyin manevi yaşamını aşarak, toplumsal yaşamı etkilemesine izin verilemez; bireyin inanç ve ibadet yaşamına, kamu düzenini, güvenini ve çıkarlarını korumak amacıyla sınırlamalar konulabilir...” Bu konuşmasında 29 kez ‘din’ kelimesini kullanır ama bunların hiçbirinde temel haklar vurgusunu yapmaz. Cumhurbaşkanı’nın ramazan ayında kürsüde su içmesi çok tartışıldı; Sezer Oruç tutmuyor, tutana da saygı duymuyor denildi, çoklukla da bu durum görmezlikten gelindi. Sezer’in Anayasa Mahkemesi döneminde olduğu gibi halen oruç tuttuğu aldığımız bilgiler arasında. Hatta Köşk personeline iftar verdiği, bayram namazlarını hiç kaçırmadığı, ara sıra cuma namazlarına iştirak ettiği de… Samimiyetle savunduğu anlaşılan kendi laiklik anlayışı, en çok Sezer’i hapsetmişti; kendi din ve vicdan hürriyetine sahip çıkmadığı gibi, kendisine reva gördüğü rolü Türk toplumu için de makbul görmesi, halkın ne isteyeceğini halktan daha iyi bilenlerin ekolü jakobenizmle açıklanabilirdi ancak. DİN DEVLETLE AYRILIR; ALEVİLİK HARİÇ… ‘Kamusal alan’ dâhilinde zinhar dinî sembollerden uzak duran Sezer’in bazı dinî mevzulara da büsbütün kayıtsız kaldığı söylenemez. Alevi Bektaşi kültürüyle yakından ilgilendiği biliniyor. Cem Vakfı Başkanı Prof. İzzettin Doğan bir ziyaretinde Sezer’in kendi kitaplarını ‘kelimesi kelimesine’ okuduğunu öğrenir. Elbette bu ilgide, Doğan’ın devlet hukuku hocası olmasının rolü vardır. İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Tarih Bölümü Başkanı Prof. Salim Cöhce, Sezer’in Alevileri desteklediğini ve maddî yardımda bulunduğunu söylüyor. Sezer’in Hacı Bektaş Şenliklerine özel bir önem verdiği biliniyor. Anayasa Mahkemesi üyesi ve başkanıyken bütün parti kapatma davalarına olumlu rey verirken bir tek Alevi partisininin kapatılmaması yönünde oy kullanır. Ankara’daki siyasi gözlemciler eski MGK Genel Sekreteri Tuncer Kılınç’ın Köşk’ü mesken tutmasına ve Sezer’le yakınlığına dikkat çekiyor. Bu durum Batı Çalışma Grubu çalışmalarını Köşk’te de mi devam ettiriyor yorumlarına sebep oluyor. Sezer’in emekli askerlerin sözlerine fazlasıyla kulak kabartması, geçmiş dönemde eski Genelkurmay Başkanı Hilmi Özkök’le aralarında soğuk rüzgârların esmesinin başlıca nedenlerinden biri sayılıyor. Geçtiğimiz aylarda patlak veren, hükümetin atamak istediği genel müdür adayı hakkında apartman kapıcısından bilgi alma işinin, Emniyet ve MİT aracılığıyla değil bizzat Köşk’te görevli kişilerce yapıldığını söylüyor duyumları kuvvetli bir kişi. Eğer bu gerçekse, Kenan Evren’den bu yana ilk defa Köşk’te ‘alternatif’ bir istihbaratın işlediğinden söz edilebilirdi. Bilindiği gibi Köşk’te Evren döneminde damadı Erkan Gürvit’in başında olduğu istihbarat Turgut Özal’la birlikte kaldırılmıştı. Sezer’in cumhurbaşkanlığı icraatlarını salt kendisi üzerinden açıklamak mümkün değil. ‘İş danışmanlar üzerinden yürüyordu’ diyen pek çok kişi var. CUMHURBAŞKANI OLACAĞI BİR YIL ÖNCE BELLİYDİ! Sezer’in Anayasa Mahkemesi başkanıyken yaptığı iki konuşmada sergilediği özgürlükçü söylemin ne yargıç Sezer’de ne de Cumhurbaşkanı Sezer’de bir yansıması söz konusu. Anayasa Mahkemesi’ndeyken verdiği oylar, düştüğü şerhler Sezer’in hiç de demokrat biri olmadığını gösteriyor. Sezer’in hayatında karşılığı, izdüşümü ve anlamı olmayan bir konuşma onu cumhurbaşkanlığına taşıyor. Prof. Mustafa Erdoğan ve birkaç kişinin ‘demokrat değil’ uyarılarına rağmen. Mayıs 2000’de, Demirel’in 5 artı 5 formülünün tutmadığı, Mesut Yılmaz’ın ümitlerinin bittiği bir anda gündeme gelen sürpriz bir isimdi Sezer. Telefonlar edildi, parti grupları toplandı, hiçbir konuda anlaşamayan 5 parti lideri ortak adaylarının Sezer olduğunu açıkladı. Koalisyon ortağı Mesut Yılmaz’ın en yakınındaki isimlerden Eyüp Aşık, bazı liderlerin Sezer’in kişiliği üzerine tartıştığını anımsıyor. Sonrası malum, fireler oldu ama politikanın sağından 4 partinin (DYP, ANAP, FP, BBP), vekillerinin yarısının ‘sağcı’ olmasından şüphelenilen DSP’nin desteğiyle Sezer cumhurbaşkanı seçildi. Üç partili hükümetten nasıl bir cumhurbaşkanı çıkar derken Cumhuriyet tarihinin en sorunsuz seçimi yapıldı. Onu seçen 5 parti 2 yıl sonra yapılan seçimlerde barajı geçemedi. Proje konusuna gelirsek; bazı siyasi gözlemcilere göre Sezer’in ismi son anda gündeme gelmedi. Yani yeri ve zamanı geldiğinde uygulanmak üzere hazırlanan bir projeye göre seçildi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde en şanslı aday, adı en son çıkan değil midir? Hasan Celal Güzel böyle bir projenin olabileceğini düşünenlerden: “28 Şubat’ta mağdur olmuş çevreler, Sezer’i demokrat bir kişi olarak sunarak kandırıldı. Sami Selçuk oranın adayıydı. Selçuk’un o yıl yaptığı konuşma sol tarafından çok sıcak karşılanmadı. Gerçek bir demokrat yerine onun söyleminden yararlanarak konuşan sosyal demokrasinin jakoben geleneğine yaslanan bir ismi öne çıkardılar. Gerçekten planlı olabilir. Yani hepimiz kandırıldık, aldatıldık. Bu da CHP’nin işine geldi.” Gazeteci Tamer Korkmaz, cumhurbaşkanlığı ile birlikte değişen tavrını anlamaya çalıştığında Sezer’in Çankaya’ya çıkış senaryosunun önceden yazılmış olduğunu düşünmeye başlamış. “Demirel, Nisan 2000’deki beş artı beş oylamasında Çankaya’ya devam etme şansını yitirmişti. Statükonun, egemenlerin böyle bir sonuca hazırlıklı olduğunu Sezer’in kolaylıkla gerçekleşen seçilme sürecinden anlıyoruz. Demirel elenince Ecevit’in aklına öyle birdenbire Sezer falan gelmedi. Bak ne güzel konuşmalar yapmıştı filan, bunlarla konuyu izah etmek sadece yüzeysellik değil aynı zamanda saflık olur.” Korkmaz, Demirel’le Sezer’in farklı portrelerine rağmen aslında aynı duruşa sahip olduğu görüşünde: “Demirel, Çankaya’ya uzun dönem hüküm sürmüş siyasi bir lider olarak gelen, Sezer ise siyaset dışından gelen bir cumhurbaşkanı olarak bu bağlamda farklılık arz ediyor olsa da statükoya bağlılık ve Türkiye’deki Gizli İktidar’ın bir parçası olma bakımlarından temelde aynıdır. Hal böyle iken o zaman devlette hâkim olan güç cumhurbaşkanını belirleme noktasında tercihi başkalarının veya örneğin siyaset kurumunun yapmasına müsaade etmeyecekti.” Tamer Korkmaz’a göre, o dönemdeki Meclis aritmetiğine bakıldığında, MHP’li bir isim, ya da Meclis içinden bir başka kişi mutabakatla Çankaya için seçilebilirdi. “Bu yola hiç girilmemiş olması yeterince dikkat çekicidir. Demirel elenir elenmez çok kısa bir sürede Sezer’in ismi ortaya atıldı ve seçilmesi sağlandı. Hükümetin muktedir olmadığının bir göstergesiydi bu durum. Demirel’e geçit vermeyen bir Meclis’e (tabii kamuoyuna) ‘Özgürlükçü Sezer’ yanılsaması yaptırıldı ve seçtirildi.” Korkmaz, Sezer’in Çankaya’daki ilk bir, bir buçuk yılında “özgürlükçü ve hakşinas” bir konumda gösterilmesini, halk adamı denilerek sempatik gösterilmesini senaryoya dâhil ediyor: “Sezer’in gerçek fikirleri ve çizgisi AKP’nin hükümete gelmesi ile birlikte ortaya çıktı.” Ankara merkezli yayın yapan Kanal A’nın Yayın Yönetmeni Alper Tan’a göre Turgut Özal ve Adnan Menderes kendilerine tahsis edilen alandan çıktıkları için cezalandırıldı. “Cumhurbaşkanlığına gelecek insanın kişiliği nasıl olursa olsun statükoyu korumak onun en önemli görevi olmuştur. Sayın Sezer’in cumhurbaşkanlığı makamına getirilmesi bana göre bir projenin uygulanmasından ibaret. Sezer en az bir, bir buçuk yıl önceden ‘belirlenmiş’ ve ‘hazırlanmış’ bir adaydır. Son derece demokratik açılımlar ihtiva eden yargı yılı açış konuşmaları bu projenin ilk uygulama aşamalarından ibaret.” Alper Tan’a göre, solun en ucu ile sağın en ucunu temsil eden iki gazetenin Sezer’in aleyhine yayın yapmasıyla sempati daha da pekiştirilir. “Birileri” bu parti başkanlarını Sezer konusunda ikna etmiştir. “Bu liderler, yönlendirilerek aldatıldıklarını Sezer’in icraata başlamasından sonra anlayabilmişlerdir.” DSP’nin etkili bir ismiyle yakın çalışma içinde olan bir siyasi danışman, Sezer’e karşı sempati oluşturmak maksadıyla, radikal çıkışları ile bilinen bir gazeteye aleyhte haber yaptırmak maksadıyla, para verdiklerini söyler yakın çevresine. Sezer’in seçilmesi için elinden geleni yapan Mehmet Bekaroğlu, Sezer’in seçilmesinden kısa bir süre sonra insan hakları ile ilgili yaptığı 2-3 görüşmesinde yasakçı Sezer’le tanışacak, çıkışta da ağzından, “büyük gol yedik” sözleri dökülecektir. Bugünlerde yazmakta olduğu kitabında Sezer bir proje miydi sorusunu o da soruyor. Son tahlilde Sezer’in iyi bir CHP’li olduğunu düşünüyor bugün. Prof. Mümtaz’er Türköne, konuyu daha çok siyasetin kendi içindeki dinamikleriyle açıklamaktan yana. Ona göre Ecevit koalisyonu devam ettirmek istiyordu ve Sezer ismini bu nedenle ortaya attı. “Ayrıca Sami Selçuk’un özgürlükçü konuşmalarının yargıçlarda özgürlükçü retoriği çok moda yapmıştı, Sezer de bu modaya uymuştu” Türköne’ye göre proje değil, öngörü olabilir. Fehmi Koru, Ahmet Necdet Sezer’in cumhurbaşkanlığı için adının geçtiğini iki ay öncesinden haber veren ilk kişi. Kendisine ‘nasıl bildiniz’ sorusu yöneltildiğinde, bunu iyi bir gazetecilik için gereken “çevre, arşiv, ilişkiler” gibi unsurlarla izah ediyor. En azından son anda akla gelen parlak bir fikir olmayabileceğini gösteriyor Koru’nun iki ay öncesinden yazmış olması. Sezer’in adaylığını ilk kez Yavuz Donat duyurur kamuoyuna. Ona da Adalet Bakanı Cemil Çiçek’in söylemiş olması tesadüf değildir. Sezer’i seçtirmek isteyen lobiyle yakın teması vardır çünkü. Seçimden sonra Ali Bulaç, Fehmi Koru, Mehmet Altan, Soli Özel gibi isimlerin katıldığı bir programda Sezer ne getirir-götürür tartışması yapılıyor. “Mr. Smith Washington’da filmine atıf yapılır, saf taşralının her türlü ayak oyununu alt üst etmesine benzetilir Sezer’in cumhurbaşkanlığı. Katılımcılar arasında “Çok büyük beklentiye girmeye gerek yok diyen” tek kişi ise Gaffar Yakın. Yani, Sezer’i Ecevit’e önerdiği söylenen DSP eski Afyon Milletvekili. Yakın’a o dönemi sorduğumuzda, konuşmak istemediğini, en doğru adresin Hüsamettin Özkan olabileceğini söylüyor. Öyle ya! Sezer’in adaylığını liderlere ilk duyuran Sezer’in anayasayı fırlattığı kişidir Özkan. Belki birileri, bir gün her şeyi anlatır. SEZER ‘GÖNENÇLİ’ GÜNLER DİLER Sezer’in cumhurbaşkanı olduktan sonra sıklıklı kullanmaya özen gösterdiği öztürkçe kelimelere daha önceki iki konuşmasında rastlanmıyor. En sevdiği ve yaygın literatüre soktuğu ‘gönenç’i ise, ilk defa KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ı ziyareti esnasında, Cumhurbaşkanı kimliğiyle yaptığı 11. konuşmasında dile getiriyor. Daha önceki konuşmalarında ‘laik’ kavramındaki a’da şapka var, Çankaya’ya çıktıktan sonra bu şapka düşüyor. Artık yeni ‘imla’ kuralları yürürlüğe giriyor. Eğer cankaya.gov.tr’ye bakılırsa Cumhurbaşkanı Sezer’in zannedilenden çok fazla ve uzun konuştuğu görülebilir. Bu dosyayı hazırlarken pek çoğunu okuduğumuz için en sıkı metinlerin TBMM’de ve Harp Okulu açılışlarındakiler olduğunu söyleyebiliriz. Dünya Felsefe Kongresi açılış konuşması gibi bazı özel konuşmalar da bu ikiliye dâhil edilebilir. Üniversite açılış konuşmaları ise derin mesajlar içermiyor. Hatta bazı konuşmalarda paragrafların yeri değişiyor, cümleler uzuyor, kısalıyor o kadar. Bütün konuşmaları kuru, didaktik ve teknik; heyecandan ve jestten mahrum. Konuk edilen ya da konuk olunan bir devlet başkanıysa, mutlaka söz konusu ülkeyle nasıl tarihsel ilişkimizin olduğuna temas ediliyor. Taha Kıvanç’ın 2000’de TBMM açılış konuşmasından sonra yazdığı kulisten öğreniyoruz ki, Sezer bazı önemli konuşmaları büyük ölçüde kendisi yazıyor. Hukuki bir mevzuda danışmalarına havale ettiği bir konuşma metnini beğenmeyince oturup sabaha kadar çalışarak kendi metnini hazırlamış. Kıvanç o ışıkların o vakitten sonra hep açık kaldığını naklediyor, mizahi bir dille. Rutin konuşmalarında siyasi mesajlar vermeyi ihmal etmiyor. Başkanlık sisteminin konuşulduğu Kasım 2005’te Atatürk’ü anma toplantısında yaptığı konuşmada şu ifadeleri kullanıyor: “Yüce Atatürk, çok değerli ve güçlü bir kimse olsa bile, vatan savunmasında bir kişiye bağlılığın doğru olmadığı düşüncesiyle başkanlık sistemine sıcak bakmamıştır.” Aynı konuşmada “Uygar devletler arasında yer almasını istediği Türkiye Cumhuriyeti’ni kurmaya çabaladığında, elinde Avrupa’nın ‘hasta adam’ ilan ettiği bir toplum, köyden bozma bir başkent bulunuyordu.” Devlet yerine toplum ifadesinin kullanılması manidar. Cumhurbaşkanlığının ilk yıllarında Türkiye İktisat Kongresi’nde yaptığı konuşmada, Türkiye’nin serbest girişim yanlısı, ekonomik uygulamalarda özel sektöre öncelik veren bir yaklaşım getirdiğini belirtiyor. 1929’da yaşanan ekonomik bunalım sonrasında uydurulan devletçi ekonominin hiçbir zaman ideolojik bir devletçilik olmadığını ve 20. yüzyıl boyunca kamu kesiminin olanaklar çerçevesinde her zaman özel sektörü desteklediğini vurguluyor. Eylül 2006’da Birinci Uluslararası Ekonomi Konferansı’nda yaptığı konuşmada 80’li yıllarda (Özallı yıllar) gelişen ekonomik performansı ve finans yapısını över, bu yapının 90’lı yıllarla birlikte bozulmaya başladığına değinir. 2005’te bir TÜSİAD toplantısında geniş bir AB vizyonu çizer. Son Meclis konuşmasında ilk kez küreselleşme adı altında uluslararası tekelci sermayeye ve ‘evrensel kapitalizm’ tehlikesine dikkat çeker. Sezer, cumhurbaşkanlığı döneminde bile liberal bir tanım olan birey kelimesini sıklıkla kullanır. “Evrensel değerlerin özümsenmesi ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerden yararlanma derecesi, ülkelerin gelişmişlik düzeyiyle koşutluk göstermektedir.” gibi cümleler sarf eder. Ancak Cumhurbaşkanı Sezer’in vurguladığı ‘birey’ kurgulanmış, tanımlanmış, laik, pozitivist bir bireydir aslında. Yani liberal birey tanımını anti-demokratik tarifler içinde kullanarak bir yanılsamaya yol açmıştır. BİR KONUŞMANIN ANATOMİSİ! Sezer’in cumhurbaşkanlığı öncesinde yaptığı ve hepsi de ‘kuruluş yıldönümleri’ne ait 3 konuşması var. Anayasa Mahkemesi’nin 37. Kuruluş Yıldönümü’nde yaptığı konuşmada 176 kez özgürlük kelimesini kullanırken, 55 kez açıklama özgürlüğüne değiniyor. İki kez laiklikten söz ediyor. Bir kez bile Atatürk ismini kullanmıyor. Bir kez cumhuriyet kavramını kullanırken 27 kez ‘demokrasi’ kavramını kullanıyor. 15 kez temel hak ve özgürlüklerden söz ediyor. Dış hukuk normlarına önem verdiğini gösterircesine iki defa Alman Anayasa Mahkemesine, iki defa ABD Yüksek Mahkemesine, pek çok kez de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine atıf yapıyor. Hayata ‘liberal’ penceresinden bakan bir adamın kaygılarını yansıtıyor sanki. Güvenlik mi demokrasi mi tart