CHP İnsan Haklarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca, “Aradığınız Hakka Erişilemiyor-Cezaevlerinde Sağlığa Erişim” başlıklı rapor hazırladı. CHP Merkez Yönetim Kurulu’na sunulan raporda, tutuklu ve hükümlülerin yaşadığı barınma ve sağlık sorunlarına yer verilirken, hak ihlali yaratan sorunlara karşı atılması gereken iyileştirici adımlar sıralandı.

Raporda Adalet Bakanlığı ve Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) verilerinden elde edilen rakamlara de yer verildi. Rapora göre cezaevlerinde sağlığa erişim hem dünyada hem de Türkiye’de büyümeye devam eden bir sorun olarak dikkat çekiyor. Türkiye’de sorunun ana nedeninin hapishanelerdeki doktor sayısının azlığı ve cezaevindeki personelin kötü muamelesi olduğunu belirten CHP, cezaevi personelinin “bir şeyin yok iyileşirsin” benzeri söylemleri nedeniyle hükümlü ve tutukluların sağlık problemlerinin tespit edilmesinde güçlükler yaşandığını vurguladı. CHP’nin raporunda, personellerin bu tutumları nedeniyle tutuklu ve hükümlülerin yaşam haklarının ihlal edilmesi sonucunun ortaya çıktığı belirtildi.

Raporda, 8 Nisan 2021 tarihinde Lozan Üniversitesi tarafından yayınlanan “Annual Penal Statistics on Prison Populations for 2020” raporu verilerine yer verildi. Bu rapora göre Türkiye’deki cezaevlerinin kapasitesi 233 bin 194 olmasına rağmen cezaevinde 297 bin 19 tutuklu ve hükümlü tespit edildi. Cezaevlerindeki kapasite oranlarına göre her 100 yer için 127 kişinin bulunduğu Türkiye’deki cezaevleri, bu oranla birlikte Avrupa Konseyi üye ülkeleri arasında cezaevi yoğunluğu bakımından ilk sırada yer aldı. Rapordaki diğer verilere göre, 2010 yılından 2020’ye kadar cezaevindeki kişilerin değişim oranında da Türkiye yine birinci sırada yer aldı.
Raporda ayrıca TÜİK verilerine de yer verildi. Buna göre, 31 Aralık 2020 tarihinde cezaevindeki kişi sayısı 2019 yılının aynı tarihine göre yüzde 8,5 azalarak 266 bin 831 olarak kayıtlara geçti. 2011 yılında 172 iken bu sayı 2019 yılında 351, 2020 yılında ise 319 oldu. Raporda, 12 yaş üzeri kişilere bakıldığında ise 12 ve daha yukarı yaştaki her yüz bin kişiden 390’ının cezaevinde bulunduğu bilgisine yer verildi.

Adalet Bakanlığı verilerine göre 30 Kasım 2021 tarihi itibarıyla, korona virüsü iznine ayrılan hükümlüler de dahil olmak üzere Türkiye’de toplam 295 bin 754 kişi cezaevinde bulunuyor. 1 Aralık 2021 itibariyle ise 384 ceza infaz kurumunun toplam kapasitesi 266 bin 575 ile sınırlı. Türkiye’deki cezaevlerinde koğuşların aşırı kalabalık ve kapasitenin oldukça üstünde kişi bulunmasından dolayı ciddi sıkıntılar yaşandığını vurgulayan CHP, bu sıkıntılara örnek olarak yaşanan hijyen sorununu gösterdi, “Salgın döneminde daha çok dikkat çekilen kişisel hijyen konusu cezaevlerindeki kişiler için ulaşılamaz bir konuma gelmiştir” dedi.

Mahkumların maruz kaldığı hak ihlallerinden bir diğerinin “beslenme” olduğunu vurgulayan CHP, “Tutuklu ve hükümlülere sunulan besinlerin, kalitesi, çeşitliliği, besin değeri gibi konular bağışıklık söz konusu olduğunda hastalıklara davetiye çıkarabilmektedir” ifadelerini kaydetti.

Cezaevlerinde en çok karşılaşılan sağlık sorunları arasında endokrin rahatsızlıkları, nörolojik sistem bozuklukları, kas-eklem sorunları, ürogenital sistem ve solunum sistemi rahatsızlıkları geliyor. İnsan Hakları Derneği’nin 1 Nisan 2021 tarihli açıklamasına göre Türkiye’de bulunan tutuklu ve hükümlülerin 604’ü ağır olmak üzere bin 605’i çeşitli sağlık sorunları ile mücadele ediyor.  

Üç basamaktan oluştuğu kabul edilen sağlık hizmetleri konusunda cezaevinde kalan kişilerin karşılaştığı en büyük sorunun birinci derece sağlık hizmetlerinde yaşandığını belirten CHP raporunda, “Cezaevinde bulunan revirlerde verilen birinci derece sağlık hizmetleri için kişilerin dilekçe ile başvuru yapması ve cezaevi idaresinin o hafta başvuranlar içerisinde değerlendirerek işleme alınıp alınmayacağına karar vermesi gerekmektedir. Sağlık sorunu ile ilgili tedavi almak isteyen tutuklu/hükümlülerin doktora gidebilmesi hususunda sağlık eğitimi almamış cezaevi idarecilerinin karar veriyor olması başlı başına bir sorundur” tespitinde bulundu.

Cezaevlerinde fiziksel etkisini gösteren hastalıkların yanı sıra psikolojik rahatsızlıklara da gereken önemin verilmediğini savunan CHP’ye göre psikolojik rahatsızlıklarla ilgili tedavi talepleri çoğu zaman cezaevi idaresi tarafından kabul edilmiyor.  Psikolojik olarak hastalığı olan bir bireyin tedavi alması gerektiğini bilmeyebileceğini de hatırlatan CHP’nin raporunda, “Cezaevinde tutuklu ve hükümlüler ile bir arada olan cezaevi personelinin, psikolojik rahatsızlıklarla ilgili basit bir eğitimden geçmeleri ve bu doğrultuda kişileri izleyip değerlendirerek; psikolojik rahatsızlığı olanları veya intihara meyilli olanları tespit edebilecekler ve kişiler böylece psikolojik tedavi imkanına ulaşabilecektir” denildi.

CHP raporunda, cezaevlerinde yaşanan intiharlara ilişkin istatistikleri de paylaştı. Adalet Bakanlığı’nın verilerine göre 1997 ile 2014 yılları arasında Türkiye’deki cezaevlerinde toplam 544 tutuklu ve mahkûm intihar etti. Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin (CİSST) verilerine göre ise 2014’den günümüze intihar eden kişi sayısı 97 olarak kayıtlara geçti. Buna göre son 25 yılda Türkiye’deki cezaevlerinde intihar eden kişi sayısı toplam 641 oldu.

Raporda son 25 yılda sağlık problemleri nedeniyle cezaevlerinde hayatını kaybeden tutuklu ve hükümlü sayılarına da yer verildi. Yaşlılık kaynaklı ölümlerin de yer aldığı Adalet Bakanlığı’ndan elde edilen verilere göre 1997 ile 2014 yılları arasında cezaevlerinde 2 bin 545 tutuklu ve mahkûm vefat etti.  Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin (CİSST) verilerine göre ise 2014’den günümüze cezaevlerinde vefat eden kişi sayısı 125 olarak kayıtlara geçti. Buna göre son 25 yılda cezaevlerinde hayatını kaybeden tutuklu ve mahkûm sayısı 2 bin 670 oldu.

“Sivil toplum örgütleri açısından da faaliyet yürütmenin zor olduğu cezaevlerinde bu ve benzeri hak ihlallerinin tespiti oldukça zordur. Güncel verilerin hazırlanarak kamuoyuna açıklanması, bu sorun alanının çözümü açısından ilk adım olacaktır. Ayrıca tutuklu ve hükümlülerin sağlık hizmetlerine erişimlerindeki usulün değiştirilmesi gerekmektedir. Tedavi almak isteyen tutuklu ve hükümlüler hakkında tıp eğitimi almamış idarecilerin karar veriyor olması kabul edilemez. Ayrıca ikinci veya üçüncü derece sağlık hizmetlerine yönlendirilmiş tutuklu ve hükümlülerin doktorunu seçme şansı tanınması ve/veya başka doktorlardan fikir almasına olanak sağlanması; anayasal ve uluslararası ilkeler doğrultusunda yapılmış uygulamalar olacaktır.”