Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) geçen yılın sonlarında internet servis sağlayıcılarına ilettiği engelleme yazısında toplam 16 VPN servisi yer almıştı.

TunnelBear, Proton ve Psiphon gibi VPN'ler, eleştirel yayınları nedeniyle Türkiye’de medya kuruluşlarına uygulanan yasakları aşmak isteyenler tarafından sıklıkla kullanılıyor.

Leipzig merkezli Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi'nden Gürkan Özturan, "Haber portalları okuyucularına ulaşabilecekleri kaynakları çeşitlendirmeye çalışıyor" diyor.

Dijital medya uzmanı Özturan, Washington merkezli düşünce kuruluşu Freedom House'un Türkiye'yi “özgür değil” olarak değerlendirdiği 2023 İnternette Özgürlük raporundaki Türkiye bölümünü yazmıştı.

VOA Türkçe’ye konuşan Özturan, Türkiye'de engellenen içerikleri tespit eden haber sitelerinin engelleri aşmak için çeşitli yöntemler kullandığını söyledi.

“İlkokul çağındaki çocuklar bile VPN kullanıyor”

Haber okuyucuları ise, yasaklı içeriğe erişmek için VPN'leri nasıl kullanacaklarını küçük yaşlardan itibaren öğreniyor. Özturan, bu araçları ilkokul çağındaki çocukların bile kullanmaya başladığını söylüyor.

Ayrıca medya kuruluşları bazen takipçilerinin engelli içeriklere erişimine yardımcı olmak için VPN'lerin tanıtımını yapıyor.

RTÜK, VOA Türkçe ve Alman uluslararası kamu yayıncısı Deutsche Welle'nin websitesine erişimi engellediğinde, her iki yayın kuruluşu da Türkiye’deki okuyucularının haberlerine ulaşması için VPN araçları Psiphon, Proton ve nthLink'i tanıtmıştı.

VOA Türkçe, Türkiye’deki okuyucularına erişebilmek için ayna sitesi kullanıyor ve DW yayınlarına yeni alan adı altında devam ediyor.

BTK, VOA Türkçe’nin yorum talebine yanıt vermedi.

Türkiye’de yetkililer bazen bir haber sitesinin tamamı yerine tek bir habere erişimi engelleyebiliyor.

3 bin 196 habere erişim engeli getirildi

Free Web Turkey 2022 İnternet Sansürü raporuna göre, Türkiye’de 3 bin 196 habere erişim engeli getirildi.

VOA Türkçe’ye konuşan Diken haber sitesinin yazı işleri müdürü Ayşegül Kasap, “Kamu yararı olan haberler bir şekilde 'keyfi' olarak erişime engelleniyor. Türkiye bir sansür cenderesinde. Vatandaş bunu aşmak için de VPN'lere yöneliyor” dedi.

Diken'in internet sitesinde, engellenen haberlerine ayrılmış bir bölüm bulunuyor.

“VPN Haber” başlıklı sayfa, okuyuculara yetkililer tarafından engellenen içeriğe erişim imkanı sunuyor.

Sayfadaki en eski haber, 2014 yılından. Engellenmiş haberler çoğunlukla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AK Parti hakkında veya yolsuzluk üzerine.

Kasap sayfanın açılma sebebini, “Erişim engelleme ve içerik kaldırma kararlarının rutin haline gelmesi üzerine, haberleri bir şekilde yeniden ulaşılabilir ve okunabilir kılmak için böyle bir yola gittik” diye açıklıyor.

Diken, erişim engeli getirilen haberler hakkında kamuoyunu bilgilendirmek için başka stratejiler de uyguluyor.

Kasap, “Eğer sözkonusu haber kamunun muhakkak bilmesi gerektiği bir konuysa haberi tekrar veriyoruz. Yayından kaldırılan bir haber için ".... başlıklı haberimiz yayından kaldırıldı" şeklinde yeni bir haber hazırlayıp, kaldırılan haberin ana unsurlarını tekrar yazıyoruz” ifadesini kullanıyor.

Kasap, “Hatta zaman zaman bu haberlerimiz için de yayından kaldırma kararı geliyor” diye ekliyor.

VPN’lere erişimi tamamen yasaklamak mümkün mü?

VPN'ler, internet sansürünü aşmaya yardımcı olan araçlardan biri.

VPN'lere erişimi tamamen yasaklamak zor olsa da, Top10VPN.com'un araştırma müdürü Simon Migliano, VPN trafiğini tanımlamanın ve engellemenin genellikle derin paket inceleme teknolojisiyle mümkün olduğunu söylüyor. Migliano, örnek olarak İran, Çin ve Rusya'yı gösteriyor.

Migliano, VOA Türkçe’ye yaptığı açıklamada, "Türkiye'de şu ana kadar, 16 VPN sağlayıcısının websitelerinin etkili bir şekilde engellendiğini ve bu durumun VPN hizmetlerini indirip kaydolmayı zorlaştırdığını görüyoruz" ifadesini kullandı.

VOA Türkçe’nin Türkiye içinden VPN'ler üzerinde yaptığı testte, bazı VPN servislerinin hala erişilebilir olduğu görülürken, bazılarının sitelerinin yüklenmediği ortaya çıktı.

Migliano, "Belirli VPN servislerinin Türkiye'de kurulu olması halinde hala çalışır durumda olduğunu görebilirken, öte yandan etkilenen VPN'lerin ciddi şekilde kısıtlandığına ve trafiğin engellendiğine dair duyumlar da alıyoruz" diye ekledi.

Hide.me, SecureVPN ve Surfshark, VOA Türkçe’ye kullanıcılarının Türkiye'de bazı teknik sorunlar yaşadığını doğruladı.

Proton engellerin tamamen etkili olmadığını söyledi.

Proton Ürün Müdürü Antonio Cesarano, VOA Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Maalesef bu, Türk yetkililerin internet sansürüne ilk başvurması değil. Geçen yıl, Twitter'daki engellemelerin ardından Şubat’ta ve Mayıs’taki seçim döneminde Türkiye'de VPN kullanımında büyük bir artış gördük" dedi.

Cesarano, "Artık hükümet VPN'leri hedef alarak daha da ileriye gidiyor gibi görünüyor" diye ekledi.

Kriz zamanlarında VPN kullanımı artıyor

Kriz zamanlarında Türkiye’de VPN kullanımının çok yaygın olduğunu söyleyen Özturan’a göre, "Türk hükümetinin her türlü krize ilk tepkisi internet bağlantısını kısıtlamak ve insanların haber kaynaklarına erişimini engellemek oluyor."

Surfshark'ın iletişim sorumlusu Gabriele Racaityte-Krasauske, VOA Türkçe’ye gönderdiği bir e-postada, geçen Şubat’ta 50 binden fazla kişinin öldüğü depremin ardından Türkiye’de sosyal medya platformlarının nasıl birkaç saat boyunca engellendiğini hatırlattı.

Racaityte-Krasauske, "Twitter Türkiye'deki birçok ağda engellenmişti ve yıkıcı depremden sonra yardım çalışmalarını koordine etmek için hayati önem taşıyan bir iletişim kanalı ortadan kaldırılmıştı" dedi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, deprem bölgesinde olağanüstü hal ilan ederken dezenformasyon yaymaya çalışanlara karşı önlem alınacağı uyarısında bulunmuştu.

Erdoğan, depremden sonraki ilk konuşmasında, “Yalan haber, çarpıtmalarla insanımızı birbirine düşürmeye niyetlenenleri takip ediyoruz. Gün tartışma günü değil” demişti.

Ancak Özturan gibi analistler, deprem gibi kriz anlarında dijital erişimin "bir ölüm kalım meselesi haline geldiğini" düşünüyor.