Türk makamlarından 'iyi niyetli hareket görülmedi'

Büyük Daire kararında dikkat çeken bir başka unsur ise AİHS'ın tüm yapısının, üye ülkelerdeki kamu otoritelerinin iyi niyetle hareket etmeleri varsayımına dayandığı ve kesinleşmiş, bağlayıcı bir kararın uygulanmamasının sözleşmeye katılırken saygı duyacaklarını beyan ettikleri hukukun üstünlüğü ilkesiyle çelişen durumlar yaratacağı hatırlatmasının yapılması.

Bu noktayı vurgularken, Türkiye'nin bu süreçte Büyük Daire kararlarının uygulanması için bazı adımlar attığını, bazı eylem planları sunduğunu ancak Kavala'nın tutukluğunun devam ettiğini anımsatan mahkeme kararında, "Mahkeme Türkiye tarafından alındığı ifade edilen önlemlerin taraf devletin iyi niyetle hareket ettiği sonucuna varılmasını engellemektedir (…)," görüşüne yer verildi.

Büyük Daire, sonuç olarak, Türkiye'nin AİHS'i ihlal ettiğine karar verdi. Ayrıca mahkeme masrafları için Kavala'ya 7.500 euro ödemesine hükmetti.

AİHM kararlarının uygulanması için 2010'dan bu yana ihlal süreci mekanizmasını oluşturan Avrupa Konseyi, bu aracı ilk kez Azerbaycan'a karşı kullanmıştı. Türkiye, mahkeme kararıyla, AİHS'i ihlal eden ikinci ülke olarak kayıtlara geçti. Azerbaycan, konu yaptırım aşamasına gelmeden hapiste tutulan muhalif Ilgar Memedov'u serbest bırakmıştı.

AİHM, 11 Temmuz'da aldığı kararı yeniden Bakanlar Komitesi'ne gönderecek. Avrupa Konseyi'nin siyasi organı olan Bakanlar Komitesi, AİHM'in "Türkiye yükümlülüklerini yerine getirmedi" kararını bundan sonraki toplantılarında görüşmeye başlayacak.

Komitede yapılacak görüşmelerde, Türkiye'ye karşı ne tür önlemlerin alınacağı görüşülecek. AİHS, bu önlemlerin neler olacağını açıkça belirtmiyor, sadece komitenin uygun olan önlemleri belirleyeceği ifadesine yer veriyor.

Diplomatik kaynaklara göre, yükümlülüğünü yerine getirmeyen bir taraf ülkeye karşı "üyelikten çıkarma, oy hakkının dondurulması" gibi ağır yaptırımlar başta olmak üzere birçok unsur yaşama geçirilebilir. Daha önce böyle bir kararın alınmaması, Türkiye ile ilgili sürecin daha da belirsiz hale gelmesine neden oluyor.

Bakanlar Komitesi, yılda bir kez dışişleri bakanları düzeyinde toplanıyor. Ancak asıl iş yükü, her hafta toplanan Avrupa Konseyi nezdindeki daimi temsilciler toplantısında ele alınıyor. Kavala kararının ardından ilk Bakanlar Komitesi toplantısı, 13 Temmuz'da yapılacak ancak Türkiye'nin yükümlülüğünü yerine getirmemesine ilişkin AİHM kararının birkaç aydan önce komitenin önüne gelmesi beklenmiyor.

Kararın açıklanmasından sonra bir çağrı daha yapan Avrupa Konseyi, Türk hükümetinden AİHM kararlarına uymasını ve Kavala'yı serbest bırakmasını istedi. Bakanlar Komitesi başkanı sıfatıyla İrlanda Dışişleri Bakanı Simon Coveney, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Başkanı Tiny Kox ve Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Marija Buriç yaptıkları ortak açıklamada, "Sözleşmeye taraf bir ülke olarak Türkiye'yi kararı uygulamak için gerekli tüm adımları atmaya çağırıyoruz. Karar tam olarak uygulanıncaya kadar bu konu Bakanlar Komitesinin gözetiminde kalacaktır," ifadelerine yer verildi.

Türk Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada ise AİHM kararının "Avrupa insan hakları sisteminin itibarının bir kez daha sorgulanmasına sebep olduğu" kaydedilerek, "Bundan sonraki aşamada süreci takip edecek olan AK Bakanlar Komitesi'nin, daha önce sergilediği tarafgir ve seçici yaklaşımı bir yana bırakarak, sağduyuyla ve bazı çevrelerin siyasi gündem yaratma arayışlarına mahal vermeksizin hareket etmesini bekliyoruz," dendi.

Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'yı saldırmasıyla başlayan süreç Avrupa Konseyi'ni de etkiledi. Savaşın başlamasının hemen ardından Avrupa Konseyi, 1996'dan bu yana üyesi olan Rusya'ya karşı bir girişim başlatmış, Moskova yönetimi bu süreç sonlanmadan kendisi üyeliğini sonlandırmıştı. Konseyin üye sayısı böylece 46'ya inmiş oldu.

Avrupa Konseyi'nin yarısından fazlası Avrupa Birliği üyesi. Balkanlar başta olmak üzere diğer birçok kıta ülkesi de Konsey kararlarının alınmasında AB'nin tavrını takip ediyorlar.

Türkiye ile ihlal sürecinin işletilmesinin başlatılması kararında da bu durum gözlenmişti. O dönem 47 ülkenin 35 tanesi Türkiye aleyhine karar vermiş; AB içinde farklı bir rota izleyen Macaristan ile Azerbaycan Türkiye lehinde oy kullanmışlardı. Rusya'nın da aralarında olduğu yedi ülke (Ukrayna, Gürcistan, Sırbistan, Romanya, Arnavutluk ve Moldova) ise çekimser kalmıştı.

Diplomatik kaynaklara göre, Avrupa Konseyi'nin kuruluş felsefesi ve ilkeleri açısından ihlal sürecinin somut bir sonuca bağlanması önem taşıyor. Ancak bunu konseyin kurucuları arasında yer alan Türkiye'ye karşı nasıl bağlanacağı ve bunun yaratacağı siyasi sonuçlar, sürecin daha dikkatli yürütülmesine yol açıyor. Diplomatik çevrelerde, Bakanlar Komitesi'ni en çok zorlayacak önlem maddesinin "Türkiye'nin üyeliğinin düşürülmesi ya da düşürülmemesi" olacağı değerlendiriliyor.

Türkiye'nin AB aday üyeliğinin fiilen sonlandığı, demokrasi ve insan hakları sicilinin giderek kötüleştiğinin değerlendirildiği bir dönemde Avrupa Konseyi'nin alacağı yaptırım kararının bundan sonraki süreci daha da olumsuzlaştıracağı öngörülüyor. Rusya'nın ardından Avrupa Konseyi'nden yaptırım gören ikinci bir ülke konumuna gerilemesi, Türkiye'yi demokratik dünyada yalnızlaştırabilecek bir gelişme olarak değerlendiriliyor.