Ukrayna'da devam eden savaşın ikinci yılı dolmak üzere. Ne yazık ki çatışan taraflara ve bütün dünyaya ve özellikle Ukrayna’ya ağır bedeli olan bu savaşın ekonomik, kültürel ve sosyal olmak üzere çok yönlü yansımaları oldu/oluyor. Küresel bazda güvenlik ve ekonomi dengeleri ciddi sarsıntı geçirdi. 20 milyona varan ve bütün dünyaya yayılmış göçler söz konusu. Rusya, Batı tarafından dışlandı ve eşi benzeri görülmemiş çapta yaptırımlara maruz kaldı. Rusya ile Batı arasında soğuk savaş yıllarına geri dönüldü. Savaşın başlama kararı ve şekli Rus halkı için beklenmedik bir etki oluşturdu. Özellikle üç-beş günlük “operasyonun” haftalara ve aylara sarkması ve sonrasında seferberlik ilanı genç nüfus arasında paniğe yol açtı. Ülkeden çıkışlar arttı. Rusya sınırları boyunca geçiş noktalarında uzun kuyruklar oluştu. 

Toplamda bir milyon insanın sadece 2022 yılında ülkeden ayrıldığı istatistiklere yansıdı. Haliyle bu gelişme 2010’lu yıllarda, Rusya’nın yeni toparlanmaya başlamış demografik yapısını tersi yönünde göstergeleri sonuç verdi. Rusya Federasyonu istatistik servisi Rosstat, ülke nüfusunun 2045 yılı sonuna kadar 138,77 milyona düşmesinin beklendiğini açıkladı.

İstatistik kurumunun ülke nüfusuna ilişkin Ocak ayında, 20 yıllık hazırladığı senaryolarda nüfusun 15 milyon civarında azalma meylinde olduğunu gösteriyor. Daha önce Ekim 2023'te benzer bir rapor sunulmuş ve orada önümüzdeki 22 yıl içinde Rusya nüfusun 7,3 milyon kişi azalarak 138,8 milyona (yeni bölgeler hariç) düşeceği varsayılmıştı. BM'ye göre ise Rusya'nın nüfusu önümüzdeki 100 yıl içinde 112 milyona düşecek. Rusya'nın toplam nüfusu, Rosstat'ın ön tahminlerine göre 1 Ocak 2024 itibarıyla 146 milyon kişiden oluşuyor. Yine aynı verilere göre son bir yılda Rusya Federasyonu’nun nüfusu 243 bin 800 kişi azaldı (-%0,17). Bu veriler, Rusya’ya referandumla katılan yeni bölgelerin (Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporojye) nüfusuna ilişkin istatistikleri kapsamıyor. Rusya'nın kentsel nüfusu yaklaşık 109 milyon 605,7 bin, kırsal nüfusu ise 36 milyon 597 bin kişiden oluşuyor. 

Rosstat 2022'de ölüm oranının ikinci dünya savaşı sonrası yaşanan açlık nedeniyle 1947'de ulaşılan oranları geride bıraktığını duyurdu. 2022 yılı verilerinde Rusya’nın nüfusu 566 bin kişi azaldı. Böylece nüfus üst üste 7 yıl azalma eğilimini gösterdi. Rusya'nın nüfusu 2018'de 100 bin, 2019'da 109 bin, 2020'de 500 bin ve 2021'de 600 bin kişi azaldı. Rusya'da 2021'de 1,3 milyon bebek doğarken 2022'de bu sayı 1,2 milyona geriledi. Rusya’da, hamileliğin sonlandırılmasında kullanılan ilaçların satışının sınırlandırılması gündemde. Rusya Sağlık Bakanı Mihail Muraşko, tıbbi kürtajda kullanılan ilaçların satışının sınırlandırılmasından yana olduklarını söyledi. Bu tür ilaçların, uyuşturucu veya psikotrop ilaçlarda olduğu gibi kontrole tabi tutulması gerektiğini belirten Bakan, bu uygulamanın kısa bir süre sonra hayata geçirilmesinin planladığını aktardı. 2023’ün son baharında özel kliniklerden çocuk aldırma yetkisi kaldırıldı.

100 bin kişilik nüfusa karşı yeni doğan bebek sayısı 9,8'lik ortalamayla 2001'den bu yana en düşük seviyeye gerilemiş durumda. 2023 yılı ise doğum oranında negatif rekoru kırdı ve son 24 yılın en düşüğü oldu. Benzer bir durum en son 1999 yılında 8,3'le yaşanmıştı. Doğum oranlarındaki azalma ölümlerle kıyaslandığında oldukça yüksek kalıyor. Uzmanlar 2024 sonuna gelindiğinde doğan bebek sayısının 1 milyona kadar düşeceğini öngörüyor. Öte yandan doğum oranları azalsa ve ölümler artsa da, özellikle Ukrayna ve Donbas bölgesinden Rusya’ya gelen göçmenler ve eski Sovyet coğrafyasından aldığı göçlerle Rusya Federasyonu nüfusunu dengelemeye çabalıyor.

Rusya Halk Konseyi'nin 25. Kongresi'nde yaptığı konuşmada Putin, demografik durumu yalnızca para, sosyal ödemeler ve ayrıcalıklı programların yardımıyla iyileştirmenin imkansız olduğunu söyledi. Çok çocuk sahibi olmanın "Rusya'nın tüm halkları için yeni bir yaşam tarzı" olması gerektiğini de belirten Putin, ailenin sadece “devletin temeli” değil aynı zamanda “manevi bir olgu” ve “ahlaklı olmanın kaynağı” olduğunun altını çizdi. Hükümetin ailelere yaptığı yardımların sadece aileye, annelik ve çocukluğa yönelik destek olarak kalmaması gerektiğini, hükümetin istisnasız tüm alanlarındaki çalışmaları, ekonomik, sosyal, altyapı politikaları, eğitim ve sağlık hizmetlerini kapsaması gerektiğine dikkat çekti.

Rusya'da evlenen çiftlerin sayısı da bir önceki yıla kıyasla azaldı. 2022’nin ilk çeyreğinde Rusya’da evlilik sayısı 159 bin 400 olurken, 2021’in aynı döneminde 161 bin 400 olarak kaydedilmiş. Evlilikler azalırken boşanma sayıları ise arttı. 2022’nin ilk üç ayında ülke genelinde kaydedilen boşanma sayısı 144 bin 600’e yükseldi. Bir önceki yılın aynı döneminde 143 bin olarak kayda geçmişti. Duma Başkan Yardımcısı Anna Kuznetsova, Ocak-Eylül 2022 döneminde Rusya’da doğumların yüzde 6,5 azaldığını söyledi. Ülkede her 10 evlilikten yedisinin boşanmayla neticelendiğini (%70) aktaran Kuznetsova, aile altyapısının ve ailevi değerlerin geliştirilmesi için önlemlerin alınacağını belirtti. 2022 yılında evliliklerini sonlandıranların sayısı da bir önceki yıla oranla arttı. 2022'de 508.000 ailenin evliliği dağıldı. Bu rakam 2021’de 484.000 olarak gerçekleşmişti.

Rusya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın bir verisine göre, Rusya'da 2030 yılına kadar 30 ila 39 yaşları arasındaki kadın nüfusu yüzde 33,8 oranında azalacak. Çalışma Bakan Yardımcısı Olga Batalina, ülkedeki nüfus sorunlarına çözümlerin tartışıldığı bir forumda demografik yapıya ilişkin istatistiksel açıklamalarda bulundu. Çalışma Bakan Yardımcısı, Rusya’da ikinci ve üçüncü çocuk doğurma çağındaki 30-39 yaş grubu kadınların sayısının 2030’a gelindiğinde 12 milyondan 7,9 milyona gerileyeceğini söyledi. 30-39 yaş arasındaki kadınların genelde ikinci ve üçüncü çocuklarını doğurduklarını belirten bakan yardımcısı, ülkede doğumların yüzde 48’ini bu yaş grubundaki kadınların yaptığına vurgu yaptı. Batalina, 2030’a gelindiğinde ülkede 20-29 yaş grubundaki kadınların sayısının ise 7,2 milyondan 7,9 milyona (yüzde 9,7) yükseleceğini öngördü.

Demografi uzmanları, Rusya'da nüfus sorunlarının artarak devam ettiğine dikkat çekiyor. Birkaç faktörden en dikkat çekeni gençlerin maddi yetersizliklerini ilk planda ortaya koymaları. Barınma ve olası aile gelirinin düşük olması en çok adlandırılan sebepler arasında ilk sırada yer aldı. Ayrıca gençlerden gelen teklifler arasında, çocuk yardımlarının artırılması, doğum izninin artırılması, babalara ücretli doğum izninin bir aya çıkarılması, çok çocuklu ailelere daha geniş imkanlı ipotek kredi faizlerinin düşürülmesi gibi çok sayıda teklif ve öneriler uzmanların raporlarına giriyor. 

Demografi Enstitüsü uzmanları tarafından yapılan bir çalışmada üç senaryo ortaya konuluyor. En iyimser senaryoya göre, kadın başına ortalama doğum oranı 2,5 çocuk; kadınlar için ortalama yaşam süresi 90,5 yıl, erkekler 85,7 yıl yakalanırsa; ayrıca her yıl ülkeye göç edenlerin sayısı 430 bin olursa, önümüzdeki 80 yılda nüfus korunabiliyor.

Orta senaryoya göre, mevcut nüfusu korumak için ortalama doğum oranı kadın başına 1,85 çocuk olur; kadınlar ortalama yaşam süresi 86,7 yıl, erkekler 80,3 yıl yakalanır ve yıllık göç 250 bin kişi olursa, bu durumda, nüfusu korumak için, telafi edici göçmenlerin tahmini olarak 900 bin kişiye çıkarılması gerekiyor. En kötü senaryoya göre, doğum oranı kadın başına 1,4 çocuğa düşer; kadınlar için ortalama yaşam süresi 83,6 yıl, erkekler için 74,9 yıl olursa, bu durumda, nüfusu korumak için yılda 1,1 milyona kadar göçmen çekmek gerekecek.

Uzmanlar, önümüzdeki yıllarda “bu kadar yüksek telafi edici göç değerlerine ulaşmanın imkansızlığı” nedeniyle, Rusya'daki nüfusun doğurganlık ve ölüm için en uygun senaryolarda bile azalacağı sonucuna varılabileceğini belirtiyor. Bütün bunlara ilaveten Rusya 146 milyonluk nüfusu koruyabilmesi için 2100 yılına kadar her yıl 390 bin ile 1.1 milyon göçmen çekmesi gerekecek. Demografi Enstitüsü uzmanları tarafından yapılan bu çalışma, aslında Rusya’nın nüfus probleminin korkunç boyutlarını ortaya çıkardı. Çünkü bu göçmen rakamlarının gerçekleşmesi durumunda ise kültürel entegrasyon ve etnik kaynaşım problemleri artıyor. Bu ise başka bir yazının konusu.