Devlet ihalelerinin hükümete yakın şirketlere verildiğine yönelik tartışmalar sürerken Kamu İhale Kurumu’nun (KİK) açıkladığı istatistikler çarpıcı bir gerçeği ortaya çıkardı. Buna göre her şirketin teklif verebildiği açık ihalelerin sayısı azaldı, sadece davet edilen şirketlerin girebildiği pazarlık usulü ihale sayısında ise dikkat çekici bir artış yaşandı. 2005’te ihalelerin yüzde 13’ü pazarlık usulüyle verilirken bu oran geçen yıl 28,3 ile zirveye çıktı. Yüzde 90’lara kadar yükselen açık ihale oranı ise 2014’te 71’e geriledi. 9 yıl önce 1 milyar 789 milyon lira olan pazarlık usulü alım tutarı, geçen yıl 9 milyar 278 milyon liraya yükseldi.İstatistiklere göre, açık ihaleler, rekabetten dolayı hesaplanan maliyetten yüzde 25 indirimle sonuçlanıyor. Pazarlık usulünde ise tenzilat oranı ortalama yüzde 12.

Sayıştay, denetim raporunda TOKİ’yi uyararak temel usul olan ‘açık ihale’ye öncelik verilmesini istedi. Açık ihalede yüzde 20 civarındaki indirimin, pazarlıkta 7,2’ye kadar düştüğünü belirtti. Raporda, pazarlık usulünün ancak mecburi durumlarda kullanılabileceği ifade edildi.

Kamu İhale Kurumu’nun açıkladığı 2014 yılı ihale istatistiklerine göre geçen yıl KİK denetimindeki ihalelerin 65 bin 16’sı herkesin teklif verebildiği açık ihale yöntemiyle gerçekleştirildi. Bu rakam 2013’te 72 bin 414’tü. Geçen yıl açık ihalelerin toplam ihalelere oranı yüzde 71,36 olarak gerçekleşti. 2013’te ise bu oran yüzde 73,89 idi. Kanuna göre acil ve öngörülemeyen durumlarda tercih edilebilecek belli sayıda şirketin davet edildiği pazarlık usulü ihalelerin sayısı ise 2014’te 25 bin 795 olarak gerçekleşti. Pazarlık usulünün toplam ihalelere oranı yüzde 28,31 oldu. Pazarlık usulü ihalelerde her geçen yıl dikkat çekici artışlar göze çarpıyor. 2005 ve 2006’da adet olarak yüzde 13’lerde olan pazarlık usulü ihalelerin toplam ihalelere oranı 2010’da yüzde 21,5’e, 2013’te ise yüzde 25,67’ye kadar çıkmıştı. Tutar açısından da 2005’te 1 milyar 789 milyon liralık pazarlık usulüyle alım yapılırken, 2014’e gelindiğinde bu rakam 9 milyar 278 milyon liraya yükseldi.

Pazarlık usulü ihalelerin devletin cebinden çıkan parayı nasıl artırdığı TOKİ’nin düzenlediği ihalelerde açıkça görülüyor. TOKİ’nin farklı illerde hastane inşa etmek için düzenlediği ihalelerde büyük sıkıntı yaşanıyor. İsteyen her şirketin girebildiği açık ihaleyle yapılan hastane inşaatlarının yapımını üstlenen firmalardan bir kısmı inşaatı yarım bırakıyor. İnşaatın tamamlanması için ikmal adı verilen ikinci bir ihaleye çıkılıyor. Ancak TOKİ ikmal ihalelerinde açık usul yerine acil durumlar için izin verilen ve son yıllarda kamu kurumlarının gözdesi olan pazarlık usulü ihale yöntemini tercih ediyor.

Pazarlık usulü ihalelerde sadece idare tarafından davet edilen az sayıdaki şirket yarıştığı ve rekabet azaldığı için TOKİ ihale fiyatından indirim yaptıramıyor. Bu durum devletin zarara uğramasına sebep oluyor. Konuya Sayıştay’ın TOKİ denetim raporunda da dikkat çekildi. Raporda açık ihale yöntemiyle yapılan ihalelerde yaklaşık maliyete göre ortalama yüzde 20 civarında indirim yapılabildiği ancak pazarlık usulü ihalelerde indirim oranının sadece yüzde 7,2’de kaldığı belirtildi. Sayıştay raporunda TOKİ’nin feshettiği işlerde önceden öngörülemeyen sebebe dayanarak pazarlık usulüyle ihale yöntemini benimsediği belirtildi. Ancak bunun yanında ihalenin acele yapılması hususunda gerekli değerlendirmelerin yapılmadığı belirtildi. Kamu İhale Kanunu’nda temel ihale usullerinin açık ihale ve belli istekliler arasında ihale yöntemi olarak belirtildiğine dikkat çekilen raporda pazarlık usulünün istisnai durumlarda uygulanmak üzere sınırlı bir uygulama olarak düzenlendiği belirtildi. Pazarlık usulü ihalelerin doğal afet, sel, deprem gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine yapılabileceği belirtilen raporda yarım kalan işlerin tamamlanma ihalelerinde rekabet ortamının oluşturulabilmesi için temel ihale usulü olan açık ihaleye öncelik verilmesi istendi.

Zaman