Rusya’nın demografi değişimini bu köşede sık sık gündemimize alıyoruz. Konu hem Kremlin yönetimi, hem de hükümet yetkilileri (Başbakanlık) tarafından son zamanların en öncelikli maddelerinden. Bu senenin başında açıklanan 2024 yılı doğum oranları ülkeyi bir kez daha alarma geçirdi. Veriler modern tarihin en düşük seviyesine inmiş vaziyette. Benzer durum 1997 ile 2000 yılları arasında görülmüştü. Özellikle Rusya ile Ukrayna arasında başlayan savaşla birlikte Rusya’dan belli alanlarda donanımlı ve profesyonel insanlar daha iyi bir yaşam ve kariyer fırsatları arayışıyla ülkeyi terk etmiş olmaları ilgili bakanlıkları kara kara düşündürüyor. Haliyle bu durum, hem ülke ekonomisini hem de Rusya’nın gelecekteki teknolojik ve bilimsel çalışmaları da dahil olmak üzere bütün alanları zora sokuyor.

Rusya Federal İstatistik Servisi (Rosstat), 1 Ocak 2025 itibarıyla ülke nüfusunun 146 milyon 28 bin 325 kişi olduğunu açıkladı. Bu rakamlarda dört yeni bölge (Donetsk, Luhansk, Zaporijya ve Herson) yer almıyor. Ama Kırım hesaplanmış şekilde. Federal İstatistik Kurumu (Rosstat), 2023’ten 2027’ye kadar doğum oranının 1 milyon 140 bin bebeğe düşeceğini öngörüyor. Bu düşüş eğilimi, ülkenin demografik yapısı üzerinde önemli etkilere sahip. Ayrıca ölüm ve boşanma sayılarının artması da etki edince, tahminlere göre, Rusya’nın nüfusu 2026’da 145 milyonun altına, 2030’da 143 milyonun altına ve 2039’da ise 140 milyonun altına inecek.

Doğum oranlarındaki bu azalma, sosyologlar tarafından özellikle dikkat çekici bir sorun olarak ele alınıyor. Üreme çağındaki kadın sayısının azalması ve ekonomik belirsizlikler gibi faktörler, bu düşüşün başlıca nedenleri arasında gösteriliyor. Rusya hükümeti, doğum oranlarını artırmak için çeşitli teşvik programları ve politikalar uygulamaya koyuyor. Bunlar arasında maddi destekler, ailelere yönelik sosyal programlar ve çocuk sahibi olmayı teşvik eden kampanyalar bulunuyor. Uzmanlar, doğum oranlarının artırılması için ekonomik istikrarın sağlanması, ailelere yönelik desteklerin artırılması ve genç nüfusun teşvik edilmesi gerektiğini vurguluyor.

Rakamsal olarak 145 milyon nüfusu, bir ülke için yeterli olarak düşünülebilir. Fakat ülkenin yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük ülkesi olan Rusya'nın nüfusu, bölgeler için ihtiyaç duyulan temel  personel ve kalkındırma hamlelerine yeterli değil. Ve sürekli nüfus düşüşü yaşayan Rusya, savaş öncesi (2021 sonu) nüfus sayımına göre 147,2 milyondu. Kırım’ın dahil olmasıyla birlikte, Devlet İstatistik Kurumu (Rosstat), Temmuz 2024 verilerinde ülke nüfusunun 146,1 milyon olduğunu belirtti. Bu rakamlarla halen Avrupa'nın birinci ve dünyanın dokuzuncu en kalabalık ülkesi konumunda. Gerilimin arttığı 2021 yılı ikinci yarısı ve çatışmaların başladığı 2022’nin ilk çeyreği tedirginlik ve endişe halkta gözükmeye başladı ve haliyle istatistiki verilere de hemen yansıdı.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, son bir yıl konuyu sıklıkla devlet planlama toplantılarına getiriyor. Ocak ayında demografik sorunların ülkenin karşı karşıya olduğu en büyük zorluk olduğunu açıkladı. Putin, nüfus azalmasının Rusya için en ciddi sorun olduğuna dikkat çekti ve ailelere sosyal destek sağlama konularında düzenlenen Devlet Konseyi toplantısının ardından hükümete bir dizi talimat verdi. Çok çocuklu aileler için uygun şartlarda ipotek kredisi, özel ulaşım araçlarının üretimi, uçak biletlerinde indirimler gibi ek destek önlemleri geliştirilecek. Putin, sorunun yalnızca maddi destekle çözülemeyeceğini ve toplumda çocuk sahibi olmanın başarı kavramıyla doğrudan ilişkilendirildiği yeni bir yaşam anlayışının benimsenmesi gerektiğini vurguladı. 

Çocuklu annelerin (ki bunlar suçsuz insanlar) hapse konulduğu Türkiye’nin aksine, Rusya Adalet Bakanlığı, hamile kadınlar, küçük çocukları olan kadınlar ve bazı diğer gruplar için tutuklama kararının yalnızca istisnai durumlarda uygulanmasına geçti. Öneri olarak Duma’ya gelen hükümetin yasa tasarıları milletvekilleri tarafından onaylandı. Adalet Bakanlığı’nın önerisi, hamile ve küçük çocuğu olan kadınları içerdiği gibi, küçük çocuğu olan tek başına çocuk yetiştiren babaları da kapsıyor.

Rusya’nın Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Kurumu (OPORA) hazırladığı bir raporda, genç ve nitelikli iş gücünün Rusya’dan çıkışının giderek ciddi bir sorun haline gelişini anlattı. Rapora göre, Rusya’daki iş piyasasının yetersizliği ve farklı nedenlerle endişeler, genç profesyonellerin yurtdışına yönelmesine neden oluyor. Ayrıca, farklı becerilere sahip orta düzey işçilerin de ülkeden ayrıldığı belirtiliyor. Bu durum, özellikle programcılar, doktorlar ve inşaat mühendisleri gibi talep gören meslek gruplarını etkiliyor. İhtiyaç açığının kapanması ve belli seviyede nüfusun dengelenmesi Rusya’ya dışarıdan gelen göçlerle gerçekleşiyor. Ocak-Ekim 2024 verilerine göre, göçmen artışı doğal nüfus kaybının %67’sini dengeledi. Yeni bölgelerden (Donetsk, Luhansk, Zaporijya, Herson) ve eski Sovyetler Birliği ülkelerinden Rusya içlerine gerçekleşen göç de istatistiklerde önemli bir yer tuttu.

Fakat bu şekilde göçlerin yaşanması durumunda ise kültürel entegrasyon ve etnik kaynaşım problemleri artıyor. Ulusal Ekonomi ve Kamu Yönetimi Akademisi’nin başka bir araştırmasına göre, Ukrayna ile yaşanan gerilim sonrası Rusya’daki kalifiye yabancı iş gücünün üçte biri ülkeyi terk etti. 2023 yılında Rusya’da faaliyet gösteren kalifiye yabancı uzman sayısı 32 bine düşerken, bu sayı Ukrayna savaşı öncesine göre 12 bin daha az. Rusya, kalifiye yabancı uzmanlara yönelik çalışma izni koşullarını genişletmiş olsa da bu önlemler, ülkeden ayrılan nitelikli iş gücünü geri getirmek için yeterli olmuyor. Ayrıca evlilikler azalırken boşanma sayıları da artıyor.

Rosstat’ın tahminlerine göre, nüfus artışı belki 2031’de göç akışının etkisiyle başlayabilir. Ancak, temel senaryoya göre, 2030’un sonunda Rusya’nın nüfusu bu güne kıyasla 3,3 milyon daha az olacak ve 2036 yılına kadar bu kayıp 5 milyona ulaşacak. Rusya Bilimler Akademisi Ekonomik Tahmin Enstitüsü’ne göre ise, en iyimser tahminlerde bile nüfusun azalacağı öngörülüyor. Temel senaryoya göre, 2050 yılında Rusya’nın nüfusu 135 milyonun biraz üzerinde olacak ve ülke yılda ortalama 400 bin kişiyi kaybedecek.

Sonuç olarak, Rusya’nın nüfus düşüşü sorunu karmaşık ve uzun vadeli bir problem olarak görülüyor. Ülkede hayat kalitesinin, genç kadınların kariyer önceliklerinin ve ekonomik koşulların doğum oranlarını etkilediği bir gerçek. Nüfus artışını sağlamak için ekonomik, sosyal ve sağlık alanlarında kapsamlı ve entegre politikalar geliştirilmeli. Rusya, bu krizi çözmek için yapısal değişikliklere gitmeli ve nitelikli iş gücünü ülkede tutmak için daha cazip koşullar sunmalı. Küçük ve orta ölçekli işletmeleri teşvik etmek, bilimsel araştırmalara daha fazla yatırım yapmak ve genç profesyonellere daha fazla fırsat tanımak, beyin göçünü yavaşlatmanın yolları arasında olmalıdır. Bütün bunlara ilaveten aile kavramlarında temel değerler korunmalıdır.