Grip ve koronavirüs gibi salgın hastalıkların yaygın olduğu bu mevsimde uzmanlar, enfeksiyona karşı en etkili korunma yöntemi olarak ellerimizi temiz tutmanın önemini vurguluyor. Mikroplar her yerdedir ve ellerimizin temasıyla kolaylıkla vücudumuza geçebilirler. Ortalama bir yetişkinin saatte yaklaşık yirmi kez yüzüne dokunduğu ve özellikle burun veya gözlerini ovuşturduğu dikkate alındığında, salgınlar sırasında el hijyeninin yeniden gündeme gelmesinin nedeni daha iyi anlaşılıyor.

El hijyeni, kolayca yapılabilecek basit bir koruyucu hekimliktir. Birçok çalışma, solunum yolu hastalıkları da dahil olmak üzere patojenlerin bulaşmasını önlemede el hijyeninin önemini göstermiştir. Ama doğru olan hangi metottur; elleri su ve sabunla yıkamak mı, yoksa dezenfektan kullanmak mı?

El hijyeni, ellerdeki ve parmakların arasındaki bakteri ve mikropların temizlenmesi ve öldürülmesi işlemine verilen isimdir. Araştırmalar el hijyeniyle hastalıklara karşı genel bir koruma sağlanırken antibiyotik kullanımının da azaldığını gösteriyor. Hijyen sağlanan eller sayesinde, ishal hastalıklarında yüzde elli, solunum enfeksiyonlarında ise yüzde yirmi beş civarında antibiyotik kullanım oranı düşüyor. El hijyeni için iki temel yöntem vardır; birincisi dezenfektan kullanmak, ikincisi ise su ve sabunla yıkamak. Ellerinizi pratik bir şekilde temizlemek istediğinizde bir dezenfektan kullanabilirsiniz. Peki el dezenfektanı, ellerinizi sabun ve su ile yıkamaya kıyasla ne kadar etkilidir? Su ve sabun yerine dezenfektan kullanmak daha mı sterildir?

Dezenfektan, bakteri, mikrop veya virüs gibi patojenleri öldüren veya inaktive eden bir madde olarak tanımlanır. Jel veya sprey şeklinde kullanılabilen bu ürünler, mikroorganizmaları etkilerken insan vücuduna zarar vermez. Birçok el dezenfektanında ortak temel bileşenler vardır. Tipik aktif bileşenler; Etanol (etil alkol), izopropil alkol veya benzalkonyum klorit. El dezenfektanlarında en az yüzde altmış alkol içerenleri kullanmak uygun olur. Bu maddeler birçok bakteri ve virüsün hücre zarını parçalayarak yok edebilir. Aktif olmayan bileşenler ise cildi nemlendirmeye yardımcı olan yumuşatıcılar (örn. gliserin), bileşenleri kalınlaştırmaya ve stabilize etmeye yardımcı olan poliakrilatler, renklendiriciler ve sudur. Dezenfektanlar, el temizleme işlemini sağlarken yine de her çeşit bakteriden arındıramazlar. Ayrıca ellerinizde kir, yağ veya başka maddeler varsa daha az etkili olabilirler.

El hijyeni için su ve sabun, çok yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin (CDC) tavsiyesi, mümkün olduğunca ellerinizi sık yıkamanızdır. El yıkama, eldeki tüm kiri, mikropları ve kimyasalları daha hassas bir şekilde temizler. Elleri su ve sabunla yıkamanın tüm unsurları oldukça önemlidir; birikintileri gidermek için ellerin ovulması, kiri emülsifiye etmek (bir sıvının başka bir sıvı içinde küçük damlacıklar halinde dağılması) için sabun, kimyasallar, mikroplar ve birikintileri gidermek için akan su. 

Sabun, bir amfifil (hidrofilik ve lipofilik) bileşiktir; suda çözünür ve yağda çözünmez özellikleri olan bir kimyasal bileşiktir. Sabunların bu özellikleri temizlik için oldukça önemlidir. Lipofilik yönleri, yağları ve kirleri temizlemek için kullanılırken hidrofilik yönleri su ile birlikte arınmayı sağlar. Bu iki özelliğin birlikte olması temizliği daha etkili hale getirir. Sabunla en az yirmi saniye ellerin yıkanması, virüsü çevreleyen yağ zarını çözerek virüsün hücreye girip çoğalamadan parçalanmasına ve ölmesine neden olur. 

Hastalık bulaşmasına karşı ilk savunma olarak sabun ve suyla elleri yıkama önerilmektedir. Dezenfektanlar, birçok durumda ellerdeki mikrop sayısını hızlı bir şekilde azaltsa bile, her türlü mikrobu öldüremediklerini de bilmek gerekir. Örneğin mide gribi olarak da bilinen viral gastroenterite neden olan norovirüs gibi bazı virüsleri temizleyemez. Ayrıca belirgin kir veya diğer partiküller mevcut olduğunda elleri etkili bir şekilde sterilize edemezler. El dezenfektanları ağır metaller ve böcek ilaçları gibi zararlı kimyasalları ellerden çıkaramaz, mikropları öldürürken ellerden akıp gidemez. Bu nedenle su ve sabun imkânı varsa yıkamak yerine dezenfektanlar kullanılmamalıdır. 

El hijyenine yönelik yaklaşım ne olursa olsun, doğru kullanılmadıkları takdirde hiçbir yöntem patojenlerin yayılmasına karşı yeterli koruma sağlayamaz. Her iki elin tüm bölgelerini kaplayacak kadar köpük oluşturmak için gerekli sabun miktarının kullanıldığından emin olmak önemlidir. El dezenfektanı da doğru oranda kullanılmalı, eller kuruyana kadar iyice ovulmalıdır. Bununla birlikte, el yıkama için uygun ortam bulunmadığı durumlarda, el dezenfektanının virüs bulaşmasını önlemede önemli rolü olduğu unutulmamalıdır.