Boston’da yaşayan gen terapisi ve genetik üzerine yıllardır araştırma yapan arkadaşım Araştırmacı Dr. Hüseyin Bey, bana çok ilginç gelen bilimsel çalışmalardan bahsetti. Bu yazıda, uzmanı olmadığım ama öğrenmeye çalışan birisi olarak, gen terapisi üzerine bilgiler aktaracağım.

 

Gen tedavisi fikri ilk kez 1970 yılında, retrovirüslerin RNA’ları üzerinde çalışan, Martine Cline tarafından ortaya konmuştur. 1982 yılında, ilk insan gen tedavisi, talasemi hastalığı için, aynı kişi tarafından gerçekleştirilmiştir. 1990 yılında ciddi kombine immün yetmezlik (SCID) hastalığında, Michael Blaese ve William French Anderson tarafından ADA geni taşıyan retrovirus vektörü ile yapılmış gen tedavisi uygulamaları sonucunda 2 çocuğun tam olarak tedavisi sağlanmıştır.

https://www.asgct.org/about/timeline-history bakılabilir)

 

Gen tedavisi, genel olarak, hastalıkları tedavi etmek ya da hastanın klinik durumunu iyileştirmek amacıyla hastalıklara sebep olan mutasyonların düzeltilmesi, terapötik genlerin belirli genom bölgelerine eklenmesi ve böylece hücreye faydalı şekilde işleyen mutasyona uğramış genleri değiştirmek için kullanılır. Bu tıbbi işlem, genetik materyal ekleyerek genetik mutasyonları düzeltme veya vücudu hastalıklara karşı koruma amacıyla yardımcı olan bir tedavi şeklidir. Bu yöntem, kusurlu genleri sağlıklı olanlarla değiştirme, yeni koruyucu genler tanıtarak veya hatalı genleri onararak gerçekleştirilebilir. Gen terapisi, çeşitli genetik bozuklukları ve hastalıkları tedavi etme potansiyeline sahip olsa da, hala araştırma ve geliştirme aşamasında olan yeni bir tıp alanıdır.

 

Frangoul H. ve arkadaşlarının imzasıyla The New England Journal Medicine’de yayınlanan makaleye göre; Exagamglogene ototemcel (exa-cel) ya da FDA tarafından onaylanmış şekliyle Casgevy,  fetal hemoglobin sentezini yeniden aktive etmek için tasarlanmış bir hücre tedavi yöntemidir. Bu yöntem, otolog CD34+ hematopoetik kök ve progenitör hücreleri kullanarak, BCL11A geninin gen düzenleyici bölgelerinin CRISPR-Cas9 teknolojisi ile baskılanarak, fetal hemoglobin üretimini artırmayı hedefler. Bu sayede, kan hücrelerinin sağlıklı bir şekilde gelişmesine ve 'Sickle Cell Anemia (Orak Hücreli hastalık, ve B-Thallassemia (Akdeniz anemisi/ Beta Talasemi)' tedavisine olanak sağlayabilir.

 

Kullanılan Yöntem

 

Örnek kriterleri yıl içinde her birinde en az iki ciddi damar tıkanıklığı krizi geçiren 12 ila 35 yaş arasındaki orak hücre hastalığı olan hastalara yapılan bu çalışma, exa-cel adlı bir tedavinin faz 3 aşamasını ele almaktadır. Bu tedavi, hastaların CD34+ HSPC'leri adlı hücreleri düzenlemek için CRISPR-Cas9 teknolojisini kullanmaktadır. Hastalara exa-cel infüzyonu öncesinde, dozu ayarlanmış busulfan adlı bir ilaçla kemoterapi yani miyeloablatif koşullandırma uygulanmıştır. Araştırmanın ana hedefi, en az 12 ay boyunca ciddi damar tıkanıklığı krizlerinden kurtulmaktır. Yan hedeflerden biri ise en az 12 ay boyunca ciddi damar tıkanıklığı krizleri nedeniyle hastaneye yatış olmamasıdır. Ayrıca, exa-cel'in güvenilirliği de incelenmiştir.

 

Sonuç

 

44 hastanın exa-cel tedavisi aldığı ve takip süresinin hastalar arasında değişmekle birlikte 0.8 ile 48.1 ay arasında olduğu belirtilmektedir. Araştırmada yer alan hastaların çoğunda nötrofiller ve trombositlerin başarılı bir şekilde yerleştiği görülmüştür. Değerlendirilebilmek için yeterli takip süresine sahip olan 30 hastanın büyük çoğunluğunun vaso-oklüzif krizlerden en az 12 ay boyunca etkilenmedikleri ve hastaneye yatış gerektirecek düzeyde kriz yaşamadıkları belirtilir. Bu sonuçlar, exa-cel tedavisinin etkinliğini göstermektedir ve güvenlik profili diğer benzer tedavilere benzer olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca, tedavi sırasında herhangi bir kanser oluşumunun bildirilmediği belirtilmektedir.

 

Exa-cel ile tedavi, orak hücre hastalığı olan hastaların %97'sinde 12 ay veya daha uzun bir süre boyunca vazo-oklüzif krizleri ortadan kaldırmıştır. (CLIMB SCD-121; ClinicalTrials.gov numarası, NCT03745287.)

 

Bu tedavi tıp camiasinda ilk defa başarı ile uygulanan CRISPR-Cas9 yoluyla sağlanmış olan hücre ve  ve gen terapisi ile yepyeni ümitler doğuyor, yeni kapılar açılıyor. Kanser hastalarına tedavi uygulanabilir ve hücreler tamamen yenilenebilir hale gelebilecek. Bu sayede anti-aging gibi hücrelerin geç yaşlanması, değişik hastalıkların hızlı tedavisi mümkün olabilecek. Yeni keşiflerle ölümden başka her derde deva bulunabilecek bir zaman diliminde yaşıyoruz. Kalbi boyutuyla hayatı ve varlığı anlayamadıktan sonra bu buluş ve gelişmelerin biz insanları tam mutlu edemeyeceği gerçeğini de unutmayalım.

 

 

Konuya ilgililer için şu referanslara bakılabilir;

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2309676

https://www.nejm.org/doi/abs/10.1056/NEJMoa2309673

 

Pharmacology Insights Youtube kanalından daha fazla detaylı bilgi edinebilirsiniz;

Sickle Cell Hope: Exa-cel - The CRISPR Therapy Making a Difference

A Medical Miracle: Exa-cel Cured 100% of Patients with Sickle Cell Disease