Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) yeni başkanı Robert Ragnar Spano, Danimarka’daki Kopenhag Hukuk Fakültesi’nin bir programına katılarak video konferans yöntemiyle ilk kez açıklamalarda bulundu. Gelen soruları da cevaplandıran Spano, AİHM’in Türkiye’deki Anayasa Mahkemesini Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 5. madde (tutukluluklar) konusunda hala etkili bir çözüm yolu olarak gördüğünü vurguladı. Bu içtihadın 15 Temmuz öncesine gittiğini belirtti. Devlet memurlarının memuriyetten atılması ile ilgili Türkiye’de ulusal düzeydeki çözümleri de etkin bir hukuki çözüm yolu olarak gördüklerini belirten AİHM Başkanı, “Mevcut içtihat budur. Ancak bu şartlara bağlı bir değerlendirmedir ve bugün veya önümüzdeki birkaç ay içinde bunu sorgulayan başvurular geldiğinde mahkeme uygun görürse bu içtihadı yeniden değerlendirecektir” ifadelerini kullandı.

AİHM Başkanı Robert Spano, 15 Temmuz 2016 sonrası Türkiye’den çok sayıda başvuru aldıklarını söyledi. Hakim ve savcıların tutuklulukları ile ilgili bin 279 ve memuriyetten atılmaları ile ilgili 3 bin 973 başvuru yapıldığını belirten Spano, hakim ve savcılarla ilgili toplam 5 bin 252 başvuru olduğunu açıkladı.

Davaların çokluğu nedeniyle ‘önde gelen’ (leading case) ve ’emsal’ (test case) niteliğindeki davalara öncelik verdiklerini ve bu davalar üzerinden vermek istedikleri mesajı verdiklerini belirten AİHM Başkanı, bu bağlamda Anayasa Mahkemesi eski Üyesi Alparslan Altan davasında 2019 yılı Mayıs ayında karar verdiklerini ve tutukluluk konusunda ihlal tespit ettiklerini belirtti. Spano, Alparslan Altan kararı üzerinden buna benzer, hakim ve savcı tutukluluklarına ilişkin 546 davada istedikleri mesajı verdiklerini ifade etti. Daha alt düzeydeki bir hakime ilişkin Hakan Baş davasında da benzer yönde bir sonuca vardıklarını ifade eden Spano, ancak bu kararın kesinleşmediğini belirterek daha fazla ayrıntıya girmedi. Spano, davaların çokluğu nedeniyle önceliklerinin “önde gelen” ve “emsal” niteliğindeki davaları belirleyerek bulunacak bu davalar ve mahkeme tarafından verilecek kararla elden geldiğince çok davanın kapsanmış olmasının öncelikleri olduğunu kaydetti.

“PROSEDÜRLERİ YERİNE GETİRMEK ZORUNDAYIZ”

Davalara nasıl baktıkları ile ilgili açıklamalarda bulunan AİHM Başkanı Spano, mahkemenin başvuruların kabulü noktasında katı kuralları olduğunu belirtti. Spano, “AİHM bir mahkeme. Bir izleme organı değil. Bir siyaset organı değil. Bir sivil toplum kuruluşu değil. Kararlarının siyasi sonuçları olabilir. Doğru ancak AİHM bir mahkeme. Ve bir mahkeme olarak AİHM, konvansiyondaki (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) prosedürle ilgili kurallara uymak zorunda” dedi.

Başvuruların kabulü noktasında baktıkları ilk kuralın ve hareket noktasının ulusal prosedürlerin yerine getirilmesi  (exhaustion of domestic remedies) olduğunu belirten AİHM Başkanı, başvurulara bakışta bunun temel bir esas olduğunu söyledi.

 

Türkiye’den 15 Temmuz sonrası yaklaşık 38 bin 500 civarında başvuru aldıklarını açıklayan Spano, bunların yüzde 30’dan fazlasının memuriyetten atılmalar ilgili olduğunu belirtti. OHAL kararnameleri ile atılan kişilerin başvurması için kurulan OHAL Komisyonuna başvuranların ardından İdare Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesine gittiklerini söyledi. AİHM’in Köksal davasında verdiği kararı hatırlatan Spano, Strasbourg Mahkemesi’nin bu mekanizmayı “ulaşılabilir” ve “etkili bir çözüm” olarak gördüğünü söyledi.

Memuriyetten atılan kişilerin başvurularında temel şikayet konusunun OHAL kararnameleri ile atılma nedeniyle ulusal düzeyde mahkemelere erişimin olmaması olduğunu aktaran AİHM Başkanı Spano, “Bu grup davalara ilişkin dile getirilen eleştirileri anlıyorum ve tamamen takdir ediyorum” diye konuştu. AİHM’in önüne konan çerçeveye göre fonksiyonlarını yerine getirdiğini belirten Robert Spano, ancak mahkemenin gelecekte ulusal düzeyde belirecek duruma göre bu çerçevenin sorgulanabileceğini söyledi. Spano, “(Ulusal düzeydeki) çözüm yolunun etkinliğinin korunup korunmadığı saptanacak ve elbette aynı grup için gelecekte mahkemeye başvurular eğer yapılırsa, yapıldığında bu durum göz önünde bulundurulacaktır” dedi.

1 Kasım 2013’ten beri AİHM’de yargıç olarak görev yapan İzlanda-İtalya asıllı Robert Spano, 18 Mayıs’ta AİHM Başkanlığı’nı Yunan yargıç Linos-Alexandre Sicilianos’tan devraldı.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Türkiye’den 15 Temmuz sonrası yapılan başvurular konusunda tutuklulukla ilgili başvurular ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin diğer maddeleri bağlamında yapılan başvurular arasında net bir ayrım yaptıklarını belirten Robert Spano, “Bu davalarla (tutukluluk) ilgili başvurular mahkemede mümkün olan en hızlı şekilde ilerlemektedir. Mahkeme bu davalarla ilgili mümkün olduğunca çok davayı kapsayan çözümler ve sonuçlar geliştirmek için uğraşmaktadır” diye konuştu. AİHM’de 47 yargıç ve 200’den az sayıda avukat bulunduğunu hatırlatan Spano, 60 binden fazla dosyanın bulunduğu ve tek ülkeden 7 bin civarında dosyanın geldiği bir durumda kısa bir süre içinde bu davalarla ilgilenmenin zor olduğunu kaydetti.

Bu davalara ulusal düzeydeki etkili hukuk yolları ile çözüm bulunması gerektiğini ifade eden Spano, ancak Türkiye’deki mahkemelerin etkili bir çözüm olup olmadığı konusunda anlaşmazlık bulunduğunu ve anlayışla karşıladığını söyledi. Spano şöyle devam etti: “Mahkemenin mevcut içtihadı şudur. Bu içtihat hükmü elbette yeniden bir değerlendirmeye açıktır çünkü hukuk yollarının etkinliği mahkeme huzurunda deliller ortaya konulunca tekrar gözden geçirilebilen ve devam eden değişken bir konudur. Bu deliller bize hükümlerimizi geri çekmemize imkan verecektir.”